รีวิวเชิงลึก: “Braiding Sweetgrass” โดย Robin Wall Kimmerer (บทสะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ ผ่านภูมิปัญญาพื้นเมืองและวิทยาศาสตร์สมัยใหม่)
บทนำ: หนังสือที่ผสานภูมิปัญญาพื้นเมืองเข้ากับวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม
- “Braiding Sweetgrass” เป็นหนังสือที่ได้รับการยกย่องอย่างกว้างขวางในแวดวงสิ่งแวดล้อมและการศึกษาเชิงจริยธรรมเกี่ยวกับธรรมชาติ โดย Robin Wall Kimmerer ผู้เขียนเป็นนักพฤกษศาสตร์เชื้อสายชนพื้นเมือง Potawatomi เธอได้ถ่ายทอดเรื่องราวของความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์และธรรมชาติ ผ่านมุมมองที่ผสมผสานระหว่าง วิทยาศาสตร์สมัยใหม่ และ ภูมิปัญญาพื้นเมือง เพื่อสร้างความเข้าใจใหม่เกี่ยวกับการดูแลโลกธรรมชาติ
- Kimmerer เชื่อว่า วิทยาศาสตร์เพียงอย่างเดียวไม่เพียงพอที่จะสร้างความสัมพันธ์ที่ลึกซึ้งและยั่งยืนระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ เราจำเป็นต้องฟื้นฟู ความสัมพันธ์เชิงจริยธรรม ที่ให้คุณค่ากับธรรมชาติในฐานะ “ผู้ให้ชีวิต” มากกว่าเป็นเพียงทรัพยากรที่มนุษย์ใช้ประโยชน์
แก่นแนวคิดสำคัญของหนังสือ
1. แนวคิดเรื่อง “ของขวัญจากธรรมชาติ” (Gift Economy)
- หนึ่งในแนวคิดสำคัญของหนังสือคือ การมองธรรมชาติว่าเป็นผู้มอบของขวัญให้กับมนุษย์ ซึ่งต่างจากแนวคิดเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่มองทุกสิ่งเป็นทรัพยากรที่ต้องซื้อขาย Kimmerer ชี้ให้เห็นว่า ของขวัญจากธรรมชาติ เช่น น้ำ อากาศ และดิน ควรได้รับการเคารพและตอบแทนด้วยความกตัญญู ไม่ใช่เพียงแค่ใช้และทำลาย
- เธออธิบายว่าในวัฒนธรรมของชนพื้นเมือง Sweetgrass (พืชชนิดหนึ่งที่ใช้ในพิธีกรรมทางจิตวิญญาณ) ถือเป็นตัวแทนของความสัมพันธ์ที่สมดุลระหว่างมนุษย์และธรรมชาติ Sweetgrass ไม่ได้ปลูกเพื่อเก็บเกี่ยวเชิงพาณิชย์ แต่ปลูกด้วยความเคารพและขอบคุณธรรมชาติ
2. การเรียนรู้จากธรรมชาติ (Learning from Nature)
- Kimmerer แนะนำว่า เราควรเรียนรู้จากพฤติกรรมของสิ่งมีชีวิตในธรรมชาติ เช่น พืช ต้นไม้ และสัตว์ เพราะพวกมันมีวิธีการใช้ชีวิตที่ส่งเสริมความยั่งยืนและสมดุล
- ตัวอย่างที่เธอพูดถึงคือ ต้นไม้ชนิดต่างๆ ในป่า ที่ไม่เพียงแต่แข่งขันเพื่อแสงแดดและน้ำ แต่ยัง ช่วยเหลือและแบ่งปันทรัพยากร ผ่านระบบรากใต้ดิน
- เธอชี้ให้เห็นว่า ธรรมชาติไม่เคยแสวงหาผลกำไรเกินจำเป็น สิ่งมีชีวิตแต่ละชนิดต่างอยู่ร่วมกันในระบบนิเวศที่สมดุล
3. แนวคิด “การให้และรับ” (Reciprocity)
- Kimmerer เชื่อว่า การฟื้นฟูความสัมพันธ์ที่ดีระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ จำเป็นต้องเริ่มจากการให้และรับอย่างสมดุล
- เธอเสนอว่าเราควร ตอบแทนธรรมชาติ ด้วยการดูแลและปกป้องสิ่งแวดล้อม เช่น การปลูกต้นไม้ การลดการบริโภคที่เกินจำเป็น และการแสดงความกตัญญู
- ในวัฒนธรรมของชนพื้นเมือง Potawatomi พวกเขามี พิธีกรรมขอบคุณธรรมชาติ ก่อนการเก็บเกี่ยวพืชผล เพื่อเตือนใจว่าการเก็บเกี่ยวเป็นการ “ยืม” จากธรรมชาติ ไม่ใช่การครอบครอง
4. “การเล่าเรื่อง” เพื่อเชื่อมโยงมนุษย์กับธรรมชาติ
- หนังสือเล่มนี้เต็มไปด้วย เรื่องเล่า ที่ช่วยเชื่อมโยงผู้อ่านกับธรรมชาติในเชิงลึก
- ตัวอย่างเรื่องเล่าที่โดดเด่นคือ เรื่องของน้ำตก ที่ Kimmerer อธิบายว่า น้ำตกไม่ได้มีเพียงเพื่อความสวยงามหรือเป็นแหล่งพลังงาน แต่ยังเป็นแหล่งชีวิตที่เชื่อมโยงสิ่งมีชีวิตหลายชนิดเข้าด้วยกัน
- เธอยังเล่าถึง ประเพณีของชนพื้นเมืองในการเก็บ Sweetgrass ที่ต้องทำอย่างเคารพและระมัดระวัง ไม่เก็บเกินความจำเป็น และต้องปล่อยให้ Sweetgrass มีเวลาฟื้นตัว
ประเด็นเชิงวิพากษ์และข้อถกเถียงที่เกิดจากหนังสือ
1. การตั้งคำถามต่อเศรษฐกิจทุนนิยม Kimmerer วิพากษ์แนวคิดเศรษฐกิจทุนนิยมว่า เป็นระบบที่แยกมนุษย์ออกจากธรรมชาติ และมองธรรมชาติเป็นเพียงทรัพยากรที่ต้องใช้เพื่อสร้างกำไร เธอเสนอว่า เราควรกลับไปสู่แนวคิดเศรษฐกิจแบบ “ของขวัญ” ซึ่งเน้นการแบ่งปันและดูแลธรรมชาติอย่างกตัญญู
2. การผสานวิทยาศาสตร์กับจิตวิญญาณ บางนักวิชาการอาจมองว่า การผสานวิทยาศาสตร์เข้ากับจิตวิญญาณและพิธีกรรมพื้นเมืองเป็นเรื่องที่ไม่เข้ากัน แต่ Kimmerer ชี้ให้เห็นว่า วิทยาศาสตร์ควรมีจริยธรรมในการดูแลโลก มากกว่าเป็นเพียงเครื่องมือในการค้นพบ
คุณูปการของหนังสือเล่มนี้
1. ช่วยเปลี่ยนมุมมองต่อธรรมชาติ หนังสือเล่มนี้มีส่วนช่วยให้ผู้อ่านมองธรรมชาติในฐานะ สิ่งมีชีวิตที่มีคุณค่าในตัวเอง และสมควรได้รับการดูแล ไม่ใช่เพียงทรัพยากรที่เราจะใช้เพื่อประโยชน์ส่วนตัว
2. ฟื้นฟูแนวคิดภูมิปัญญาพื้นเมือง Kimmerer ชี้ให้เห็นว่า ภูมิปัญญาพื้นเมืองมีคุณค่าในการแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อมยุคปัจจุบัน โดยเน้นเรื่องการอยู่ร่วมกันอย่างสมดุลและเคารพธรรมชาติ
3. สร้างแรงบันดาลใจในการดูแลสิ่งแวดล้อม หนังสือเล่มนี้ไม่ได้เป็นเพียงข้อมูลเชิงวิชาการ แต่ยังเป็น แรงบันดาลใจ ให้ผู้อ่านปรับเปลี่ยนพฤติกรรมเพื่อดูแลโลกธรรมชาติ
บทสรุป
- “Braiding Sweetgrass” เป็นหนังสือที่ ผสมผสานเรื่องราวของภูมิปัญญาพื้นเมืองเข้ากับวิทยาศาสตร์สมัยใหม่ เพื่อเสนอแนวทางใหม่ในการดูแลธรรมชาติ มันไม่ใช่แค่การเรียกร้องให้เราหยุดทำลายสิ่งแวดล้อม แต่ยัง เรียกร้องให้เราฟื้นฟูความสัมพันธ์ทางจิตวิญญาณและจริยธรรมกับธรรมชาติ
- หนังสือเล่มนี้เหมาะสำหรับผู้ที่สนใจประเด็น สิ่งแวดล้อม จริยธรรม และการพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเฉพาะผู้ที่ต้องการมองธรรมชาติในมุมมองที่ลึกซึ้งและเชื่อมโยงกับชีวิตประจำวัน