รีวิวเชิงลึก: “When Species Meet” โดย Donna Haraway

รีวิวเชิงลึก: “When Species Meet” โดย Donna Haraway (บทสำรวจความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสิ่งมีชีวิตต่างสายพันธุ์ในโลกหลังมนุษย์เป็นศูนย์กลาง)

บทนำ: การท้าทายแนวคิดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง

“When Species Meet” เป็นหนึ่งในผลงานสำคัญของ Donna Haraway นักวิชาการที่มีชื่อเสียงในด้าน Posthumanism และ Feminist Theory หนังสือเล่มนี้ท้าทายแนวคิดดั้งเดิมที่ว่า มนุษย์อยู่เหนือสิ่งมีชีวิตอื่นๆ และเสนอให้เรามองโลกในฐานะ เครือข่ายของสิ่งมีชีวิตที่ต่างมีความสัมพันธ์เชื่อมโยงกัน

Haraway ชี้ให้เห็นว่า มนุษย์ไม่ได้อยู่แยกออกจากธรรมชาติหรือสัตว์ แต่เราอยู่ร่วมกันในโลกที่ทุกชีวิตล้วนมีบทบาทสำคัญ เธอเรียกสิ่งนี้ว่า Companion Species หรือ “สายพันธุ์เพื่อนร่วมทาง” ซึ่งเป็นแนวคิดที่เน้นว่าชีวิตของมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ต่างส่งผลกระทบและสร้างความหมายให้กันและกัน

แก่นแนวคิดสำคัญของหนังสือ

1. แนวคิด “Companion Species” (สายพันธุ์เพื่อนร่วมทาง)

• Haraway เสนอว่า สัตว์ไม่ได้เป็นเพียงวัตถุทดลองหรือเครื่องมือที่มนุษย์ใช้เพื่อประโยชน์ของตัวเอง แต่เป็น เพื่อนร่วมทางที่มีชีวิต มีความรู้สึก และมีบทบาทสำคัญในการสร้างความหมายทางสังคมและวัฒนธรรม
• ตัวอย่างสำคัญในหนังสือคือ สุนัข ซึ่ง Haraway ใช้เป็นสัญลักษณ์ของ Companion Species
• เธอเล่าว่าความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสุนัขไม่ได้เป็นแค่ความสัมพันธ์เชิงการครอบครอง แต่เป็น ความสัมพันธ์ที่ต่างฝ่ายต่างเปลี่ยนแปลงและเรียนรู้ซึ่งกันและกัน
• Haraway อธิบายว่า มนุษย์ไม่ได้ “ฝึก” สุนัขเพียงฝ่ายเดียว แต่สุนัขก็ “ฝึก” มนุษย์เช่นกัน ผ่านการสร้างกฎเกณฑ์และวิธีสื่อสารระหว่างกัน

2. การท้าทายแนวคิดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง (Anthropocentrism)

• Haraway วิพากษ์ว่า แนวคิดที่มองมนุษย์เป็นศูนย์กลางของโลก (Anthropocentrism) เป็นแนวคิดที่ล้าหลัง และก่อให้เกิดปัญหาสิ่งแวดล้อมและการกดขี่สิ่งมีชีวิตอื่นๆ
• เธอเสนอให้เรา ลดความสำคัญของมนุษย์ลง และยอมรับว่าชีวิตอื่นๆ มีคุณค่าในตัวเอง
• การมองโลกผ่านเลนส์ของ Companion Species จะช่วยให้มนุษย์เข้าใจว่า เราไม่ใช่ผู้ควบคุมธรรมชาติ แต่เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศที่ซับซ้อน

3. แนวคิดเรื่อง “การเปลี่ยนแปลงร่วมกัน” (Co-becoming)

• Haraway เสนอว่า มนุษย์และสัตว์ต่างเปลี่ยนแปลงซึ่งกันและกันผ่านการปฏิสัมพันธ์
• ตัวอย่างในหนังสือคือ กระบวนการเลี้ยงสุนัข ซึ่งไม่ได้เป็นเพียงการสอนให้สุนัขเชื่อฟังมนุษย์ แต่เป็นการที่ ทั้งมนุษย์และสุนัขต่างต้องปรับตัวเพื่ออยู่ร่วมกัน
• Haraway เรียกกระบวนการนี้ว่า “Co-becoming” หรือ การกลายเป็นในแบบที่เราจะไม่มีวันเป็นได้ หากไม่มีอีกฝ่ายหนึ่ง

4. แนวคิด “การเล่าเรื่องร่วมกับสิ่งมีชีวิตอื่น” (Multispecies Storytelling)

• Haraway เน้นว่า เรื่องราวที่เราสร้างขึ้นไม่ได้เป็นเรื่องของมนุษย์เพียงลำพัง แต่ควรรวมเรื่องราวของสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ด้วย
• เธอชี้ให้เห็นว่า ประวัติศาสตร์ของมนุษย์เต็มไปด้วยเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับสัตว์และธรรมชาติ เช่น เรื่องราวของสัตว์เลี้ยง สัตว์ป่า หรือสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ที่มีบทบาทในวัฒนธรรมและศาสนา
• เธอเรียกร้องให้เราสร้าง Multispecies Storytelling หรือ การเล่าเรื่องที่ครอบคลุมสิ่งมีชีวิตหลากหลายชนิด เพื่อให้เห็นภาพรวมของโลกที่ซับซ้อนและเชื่อมโยงกัน

ประเด็นเชิงวิพากษ์และข้อถกเถียงที่เกิดจากหนังสือ

1. การตั้งคำถามต่อแนวคิดสิทธิมนุษยชน

• Haraway วิพากษ์ว่า แนวคิดสิทธิมนุษยชนที่ให้ความสำคัญกับมนุษย์เพียงอย่างเดียวเป็นแนวคิดที่ล้าสมัย และเสนอให้ สิ่งมีชีวิตอื่นๆ ควรมีสิทธิ์ในโลกนี้เช่นกัน
• เธอชี้ให้เห็นว่า การมองโลกผ่านเลนส์ของมนุษย์เพียงฝ่ายเดียว ทำให้เรามองข้ามคุณค่าของสิ่งมีชีวิตอื่นๆ และนำไปสู่การทำลายสิ่งแวดล้อม

2. การตั้งคำถามต่อวิทยาศาสตร์สมัยใหม่

• Haraway วิพากษ์ว่า วิทยาศาสตร์สมัยใหม่มักมองสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เป็นเพียงวัตถุทดลองหรือเครื่องมือในการค้นพบความจริง
• เธอเสนอว่า วิทยาศาสตร์ควรเคารพและให้ความสำคัญกับสิ่งมีชีวิตที่ถูกศึกษา ไม่ใช่แค่ในฐานะ “ตัวอย่าง” หรือ “ทรัพยากร”

คุณูปการของหนังสือเล่มนี้

1. เปลี่ยนมุมมองเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสัตว์ หนังสือเล่มนี้ช่วยให้ผู้อ่านมองสัตว์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ในฐานะ เพื่อนร่วมทางที่มีความสำคัญต่อการดำรงชีวิตของมนุษย์

2. ท้าทายแนวคิดมนุษย์เป็นศูนย์กลาง Haraway ชี้ให้เห็นว่า มนุษย์ไม่ได้อยู่เหนือธรรมชาติ แต่เป็นส่วนหนึ่งของระบบนิเวศที่เชื่อมโยงกัน

3. สร้างบทสนทนาใหม่ระหว่างวิทยาศาสตร์กับมนุษยศาสตร์ หนังสือเล่มนี้เป็นการผสมผสานระหว่าง แนวคิดเชิงวิทยาศาสตร์และแนวคิดเชิงจริยธรรม เพื่อสร้างความเข้าใจใหม่เกี่ยวกับการอยู่ร่วมกับสิ่งมีชีวิตอื่นๆ

บทสรุป

• “When Species Meet” เป็นหนังสือที่ ท้าทายแนวคิดเดิมเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับสัตว์ โดยเสนอให้เรามองสิ่งมีชีวิตอื่นๆ ในฐานะ Companion Species หรือเพื่อนร่วมทางที่มีบทบาทสำคัญในการสร้างความหมายทางสังคมและวัฒนธรรม
• Haraway เรียกร้องให้เรา เลิกมองโลกผ่านเลนส์ของมนุษย์เป็นศูนย์กลาง และหันมา สร้างความสัมพันธ์ที่สมดุลและเคารพสิ่งมีชีวิตอื่นๆ เพื่อสร้างโลกที่ยั่งยืนและเป็นธรรมมากขึ้น