1 ตุลาคม 2568 ณ สถาบันเพื่อการยุติธรรมแห่งประเทศไทย (TIJ) ภายใต้งาน Bangkok Climate Action Week (BKKCAW) จัดโดย Thailand Institute of Justice (TIJ) และ Thai Climate Justice For All (TCJA)
บทอารัมภบท: บรรณารักษ์ผู้พาเข้าสู่ห้องสมุดแห่งชีวิต
ในเช้าวันนั้น ผมอยากชวนคุณเปิดประตูเข้าสู่ห้องสมุดแห่งหนึ่ง ไม่ใช่ห้องสมุดที่เต็มไปด้วยหนังสือกระดาษเรียงรายบนชั้นไม้ แต่เป็น “ห้องสมุดมนุษย์” ที่หนังสือทุกเล่มคือ ชีวิตของคนคนหนึ่ง
ที่นี่ มีหนังสือหลากหลายเล่มให้เลือกอ่าน บางเล่มเล่าการต่อสู้ของนักรณรงค์ในพื้นที่ บางเล่มบันทึกเรื่องราวของสิทธิสตรีในชุมชนประมง บางเล่มพูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ และทุกเล่มต่างมีเสียงของประสบการณ์จริง เป็นหมึกที่เขียนบนหน้ากระดาษนั่นคือชีวิตของพวกเขท
หนังสือมนุษย์ไม่ใช่สิ่งที่จะอ่านเพียงเพื่อ “รู้” แต่เพื่อ “รับฟัง” และ “แลกเปลี่ยน” เพราะในห้องสมุดนี้ การอ่านไม่ได้ไม่ใช่เป้าประสงค์หลัก แต่คือกระบวนการร่วมแลกเปลี่ยนที่เกิดขึ้นระหว่างบทสนทนา ในฐานะบรรณารักษ์ของห้องสมุดแห่งนี้
ผมไม่ได้อยากเพียงให้ผู้มาเยือนเข้ามา “อ่าน” แต่หวังว่าพวกเขาจะ “เขียนต่อ” เขียนเรื่องราวของตนลงในบทต่อไปของหนังสือเหล่านี้
บทที่หนึ่ง: ห้องสมุด (มีชีวิต) ว่าด้วยความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม
ตรีมของห้องสมุดปีนี้คือ Environmental Justice ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม
คำว่า “ยุติธรรม” และ “ธรรมชาติ” อาจดูเหมือนอยู่กันคนละหมวด แต่แท้จริงแล้ว ทั้งสองต่างผูกพันกันอย่างแน่นแฟ้น เพราะเราจะมี “ความยุติธรรม” ได้อย่างไร หากธรรมชาติยังบอบช้ำ และธรรมชาติจะฟื้นคืนได้อย่างไร หากสังคมยังไม่เป็นธรรม
ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม ไม่ได้หมายถึงการรักษาป่าเพียงอย่างเดียว แต่หมายถึงการดูแล “ผู้คน” ที่ต้องอยู่ร่วมกับสิ่งแวดล้อมนั้นอย่างเท่าเทียม มันคือการตั้งคำถามว่า ใครได้ประโยชน์จากทรัพยากร และใครต้องรับภาระจากการพัฒนา? ใครได้อยู่ในที่อากาศดี และใครต้องอยู่ใกล้โรงงาน? ใครมีสิทธิในผืนดินของตน และใครถูกบังคับให้ย้ายออกไปเพื่อเปิดทางให้โครงการใหม่? ในบางหมู่บ้าน ชาวประมงต้องสูญเสียแหล่งทำกิน
เพราะชายฝั่งถูกเปลี่ยนให้เป็นพื้นที่อุตสาหกรรม ในบางชุมชน คนต้องอาศัยอยู่ข้างบ่อขยะ น้ำเสีย และฝุ่นควัน โดยที่เสียงของพวกเขาแทบไม่ถูกได้ยินในการตัดสินใจใด ๆ นั่นคือ “ความไม่ยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อม” ที่ซ่อนอยู่ในชีวิตประจำวันของผู้คน
ดังนั้น ความยุติธรรมทางสิ่งแวดล้อมจึงไม่ใช่เพียงเรื่องของธรรมชาติแต่มันคือเรื่องของ สิทธิ อำนาจ และเสียงคือการเรียกร้องให้ทุกคนมีสิทธิเท่าเทียมในการหายใจ ดื่มน้ำ และใช้ชีวิตในโลกนี้อย่างปลอดภัย และได้ร่วมตัดสินใจในอนาคตของสิ่งแวดล้อมที่พวกเขาพึ่งพา
บทที่สอง: บทสนทนาระหว่างบรรทัด
กิจกรรมในวันนั้นเปิดโอกาสให้ผู้เข้าร่วมได้เลือก “อ่าน” หนังสือมนุษย์ รอบละ 45 นาที สองรอบของบทสนทนาที่เต็มไปด้วยชีวิต ขณะนั้นผมแอบเดินเข้าไปในมุมหนึ่งของห้อง มองเห็นคู่สนทนาแต่ละคู่กำลังพูดคุยและรับฟังอย่างตั้งใจ เสียงพูดคุยแผ่วเบา บางครั้งก็แทรกด้วยเสียงหัวเราะ หรือเรื่องราวที่ผ่านประสบการณ์บาดแผลมา มันคือเสียงของ “การฟังอย่างลึกซึ้ง” การฟังที่ทำให้ทั้งสองฝ่ายเปลี่ยนไปเล็กน้อยในขณะเดียวกัน
บทที่สาม: บทสนทนาในวงใหญ่
เมื่อการอ่านใกล้ถึงบทท้าย ๆ ของแต่ละเล่ม เราชวนทุกคนกลับมาพบกันในวงใหญ่ เพื่อแลกเปลี่ยนว่าหนังสือเล่มใดได้เจอเรื่องราวสะกิดใจและการอ่านครั้งนี้ได้เปิดพื้นที่ตรงไหนในหัวใจของตน เสียงสะท้อนจากทุกช่วงวัยคละเคล้ากันอยู่ในห้อง บางคนพูดด้วยน้ำเสียงตื่นรู้ บางคนพูดด้วยแผ่วเบา แต่ในความเงียบนั้น เต็มไปด้วยความอบอุ่นและการยอมรับ พื้นที่ห้องสมุดนี้จึงเป็นพื้นที่ปลอดภัยสำหรับทุกคน
บทส่งท้าย: เมื่อหนังสือมนุษย์พูด
“งานนี้เหมือนทำให้คนได้กลับมาเชื่อมต่อกันอีกครั้ง มันทำให้คนทำงานได้เติมพลัง เป็นพื้นที่ที่เราได้แลกเปลี่ยนทั้งความคิดและหัวใจ เหมือนวันรวมญาติของคนที่ต่อสู้ในแต่ละประเด็น”
ป้าติ๋ว เรวดี หนึ่งในหนังสือมนุษย์ของวันนั้น กล่าวด้วยแววตาเปี่ยมพลัง
ปัจฉิมบท: ห้องสมุดที่ยังไม่ปิด
แม้ห้องสมุดแห่งนี้จะมีเวลาปิด แต่ผมเชื่ออย่างจริงใจว่า เรื่องราวของหนังสือแต่ละเล่มรวมถึงผู้ที่ได้เข้ามา “อ่าน” ยังคงถูกขีดเขียนต่ออยู่ในโลกใบนี้ อาจเป็นเพียงบทเล็ก ๆ ในชีวิตของใครบางคน แต่อาจเป็นบทใหญ่ของ “ความเข้าใจ” ที่เรามอบให้กันเพราะสุดท้าย ห้องสมุดมนุษย์ไม่เคยปิดประตูให้กับใคร ตราบใดที่เรายังมีหัวใจที่อยากฟัง และมือที่อยากเขียนเรื่องราวต่อร่วมกัน
โดย วงศธร แก้ววิลัย Thai Climate Justice for All
#Thaiclimatejusticeforall #TCJA #Climatejustice
