(บทวิพากษ์แนวคิด Anthropocene ในบริบทการเมือง การล่าอาณานิคม และความไม่เท่าเทียมทางสิ่งแวดล้อม)
บทนำ: หนังสือที่ท้าทายความเข้าใจเดิมเกี่ยวกับ Anthropocene
“A Billion Black Anthropocenes or None” โดย Kathryn Yusoff เป็นหนังสือขนาดสั้นที่ทรงพลังอย่างมากในการพลิกมุมมองเกี่ยวกับแนวคิด Anthropocene ซึ่งเป็นคำที่ใช้อธิบายยุคสมัยที่มนุษย์มีอิทธิพลต่อระบบนิเวศของโลกอย่างมหาศาลจนส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมในระดับโลก แต่แทนที่ผู้เขียนจะยอมรับแนวคิดนี้อย่างที่นักวิทยาศาสตร์และนักสิ่งแวดล้อมส่วนใหญ่ทำ เธอกลับตั้งคำถามสำคัญว่า “ใครคือมนุษย์ที่ก่อให้เกิดผลกระทบเหล่านี้?” และ “ใครต้องแบกรับผลกระทบจากยุค Anthropocene อย่างไม่เป็นธรรม?”
Yusoff ชี้ให้เห็นว่า ประวัติศาสตร์ของ Anthropocene ถูกเขียนขึ้นโดยมองข้ามการกดขี่และการล่าอาณานิคม ที่เกิดขึ้นในช่วงหลายร้อยปีที่ผ่านมา เธอเน้นว่าการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมที่เราพูดถึงกันในปัจจุบันนั้นไม่ได้เริ่มต้นจากมนุษย์ทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน แต่มาจาก ระบบทุนนิยมโลกาภิวัตน์ ที่ใช้ประโยชน์จาก แรงงานและทรัพยากรของคนผิวดำและชนพื้นเมือง ผ่านการล่าอาณานิคม การค้าทาส และการขูดรีดทรัพยากร
แก่นแนวคิดสำคัญของหนังสือ
1. การวิพากษ์แนวคิด Anthropocene
- Yusoff ชี้ให้เห็นว่าแนวคิด Anthropocene ที่กล่าวถึง “มนุษย์” ในฐานะผู้ก่อให้เกิดวิกฤตสิ่งแวดล้อมนั้น เป็นการเหมารวมและมองข้ามประวัติศาสตร์การกดขี่ทางเชื้อชาติ โดยเฉพาะในบริบทของการล่าอาณานิคมและการเป็นทาส
- เธอเสนอว่า ยุค Anthropocene ไม่ได้เกิดขึ้นพร้อมกับการปฏิวัติอุตสาหกรรมในยุโรป แต่เริ่มต้นขึ้นตั้งแต่ยุคล่าอาณานิคม ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่มหาอำนาจตะวันตกเริ่มใช้แรงงานและทรัพยากรจากดินแดนอาณานิคมเพื่อสร้างความมั่งคั่ง
- แนวคิดนี้ทำให้เราเห็นว่า การเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อมไม่ได้เกิดขึ้นจากมนุษย์ทุกคนในโลกอย่างเท่าเทียมกัน แต่มาจากกลุ่มคนที่มีอำนาจทางเศรษฐกิจและการเมือง
2. การเชื่อมโยงระหว่างการทำลายสิ่งแวดล้อมกับการกดขี่ทางเชื้อชาติ
- Yusoff ชี้ให้เห็นว่า การกดขี่ทางเชื้อชาติและการทำลายสิ่งแวดล้อมเป็นกระบวนการที่เกิดขึ้นพร้อมกัน
- ในยุคล่าอาณานิคม ชาวยุโรปมองคนพื้นเมืองและคนผิวดำว่าเป็น “ทรัพยากรธรรมชาติ” ที่สามารถครอบครองและแสวงประโยชน์ได้ เช่นเดียวกับดินแดนและทรัพยากรธรรมชาติอื่นๆ
- สิ่งนี้นำไปสู่แนวคิดที่ว่า บางชีวิตมีค่าน้อยกว่า และสามารถถูกทำลายหรือใช้งานเพื่อผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของมหาอำนาจตะวันตก
3. “A Billion Black Anthropocenes” หมายถึงอะไร?
- ชื่อหนังสือของ Yusoff เป็นการเล่นคำที่สะท้อนให้เห็นว่า ยุค Anthropocene ไม่ใช่เรื่องของมนุษย์ทุกคน แต่เป็นผลจากการกดขี่และการแสวงประโยชน์จากคนผิวดำและคนพื้นเมือง
- คำว่า “A Billion Black Anthropocenes” หมายถึง ยุค Anthropocene ที่เกิดขึ้นซ้ำๆ ผ่านประวัติศาสตร์การกดขี่คนผิวดำ ไม่ใช่เพียงแค่ครั้งเดียว แต่เกิดขึ้นหลายครั้งผ่านการค้าทาส การล่าอาณานิคม และการขูดรีดทรัพยากร
- ขณะที่คำว่า “or None” เป็นการปฏิเสธแนวคิด Anthropocene ในรูปแบบเดิมที่เหมารวมว่ามนุษย์ทุกคนมีส่วนร่วมในการสร้างปัญหาอย่างเท่าเทียมกัน
ประเด็นเชิงวิพากษ์และข้อถกเถียงที่เกิดจากหนังสือ
1. การวิพากษ์นักวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม
Yusoff วิพากษ์ว่า นักวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อมมักมองข้ามประวัติศาสตร์ทางการเมืองและสังคม ที่เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม พวกเขาเน้นเฉพาะผลกระทบทางธรรมชาติ เช่น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ น้ำแข็งขั้วโลกละลาย โดยไม่ได้พูดถึง ความไม่เท่าเทียมทางเชื้อชาติและเศรษฐกิจที่เป็นต้นเหตุของวิกฤตนี้
2. การตั้งคำถามต่อ “มนุษย์” ใน Anthropocene
หนังสือเล่มนี้ท้าทายว่า “มนุษย์” ใน Anthropocene หมายถึงใครกันแน่?
Yusoff ชี้ว่าไม่ใช่มนุษย์ทุกคนที่มีส่วนในการทำลายสิ่งแวดล้อมอย่างเท่าเทียมกัน มหาอำนาจทางเศรษฐกิจและอุตสาหกรรมในโลกตะวันตกมีบทบาทสำคัญในการสร้างวิกฤตนี้ ขณะที่ประชากรในประเทศกำลังพัฒนาหรือชนพื้นเมืองกลับต้องแบกรับผลกระทบมากที่สุด
คุณูปการของหนังสือเล่มนี้
1. เปิดพื้นที่ให้กับการสนทนาเกี่ยวกับความไม่เท่าเทียมทางสิ่งแวดล้อม
หนังสือเล่มนี้ช่วยให้เราเข้าใจว่า วิกฤตสิ่งแวดล้อมไม่ได้เป็นปัญหาที่เกิดขึ้นกับมนุษย์ทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน แต่เกี่ยวข้องกับโครงสร้างทางการเมือง เศรษฐกิจ และเชื้อชาติ
2. นำประเด็นเชิงการเมืองเข้าสู่การสนทนาเรื่องสิ่งแวดล้อม
Yusoff ชี้ให้เห็นว่า การแก้ไขวิกฤตสิ่งแวดล้อมไม่สามารถทำได้โดยไม่แก้ไขปัญหาความไม่เท่าเทียมทางสังคมและการเมือง
3. สร้างความตระหนักเกี่ยวกับประวัติศาสตร์การล่าอาณานิคมในบริบทของสิ่งแวดล้อม
หนังสือเล่มนี้ชี้ว่า การล่าอาณานิคมไม่ใช่เพียงเรื่องของประวัติศาสตร์การเมืองเท่านั้น แต่ยังส่งผลต่อสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรธรรมชาติในระยะยาว
บทสรุป
“A Billion Black Anthropocenes or None” เป็นหนังสือที่ท้าทายแนวคิดเดิมเกี่ยวกับ Anthropocene โดยชี้ให้เห็นถึง ความไม่เท่าเทียมที่เกิดขึ้นในกระบวนการเปลี่ยนแปลงสิ่งแวดล้อม และเรียกร้องให้เรา มองปัญหาสิ่งแวดล้อมผ่านเลนส์ของประวัติศาสตร์ การเมือง และเชื้อชาติ มันไม่ได้เป็นเพียงหนังสือสิ่งแวดล้อม แต่เป็นงานวิชาการที่สำคัญในยุคสมัยที่โลกกำลังเผชิญกับวิกฤตด้านความเป็นธรรมทางสังคมและสิ่งแวดล้อมพร้อมกัน