บทนำ: ความกลัว ความหวัง และพลังของเยาวชน
ดร. เจน กูดดอลล์ (Dr. Jane Goodall) ไม่เพียงแต่เป็นนักวิทยาศาสตร์ผู้ค้นพบพฤติกรรมอันซับซ้อนของชิมแปนซี แต่เธอยังเป็นหนึ่งในนักอนุรักษ์ที่เชื่อมั่นว่า “ทุกคนสามารถสร้างความแตกต่างได้” ท่ามกลางกระแสปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ทวีความรุนแรงขึ้น—ตั้งแต่ภาวะโลกร้อน การทำลายป่า ไปจนถึงการสูญพันธุ์ของสัตว์ป่า—มีทั้ง ความกลัวต่ออนาคตของโลก และ ความหวังในการเปลี่ยนแปลง
เธอเข้าใจว่าความหวังเพียงอย่างเดียวไม่สามารถนำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงได้ แต่ต้องอาศัย การกระทำ ที่เริ่มจาก เยาวชน ซึ่งเป็นผู้กำหนดอนาคตของโลก ด้วยแนวคิดนี้ โครงการ Roots & Shoots จึงถือกำเนิดขึ้นในปี พ.ศ. 2534 (1991) เพื่อปลูกฝังความตระหนักรู้และสร้างแรงบันดาลใจให้เยาวชนลงมือเปลี่ยนแปลงชุมชนของพวกเขาเอง
แนวคิดหลักของ Roots & Shoots
1. ความกลัวและปัญหาที่ต้องเผชิญ โลกกำลังเผชิญกับ ปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ท้าทายที่สุดในประวัติศาสตร์ของมนุษยชาติ เช่น
- การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ทำให้ภัยพิบัติเกิดบ่อยขึ้น
- การตัดไม้ทำลายป่า ส่งผลให้สัตว์หลายชนิดสูญพันธุ์
- มลพิษพลาสติกและสารเคมี ทำให้ระบบนิเวศถูกทำลาย
- ความเหลื่อมล้ำทางสังคมและการขาดความรู้ ทำให้ชุมชนเปราะบางต่อภัยธรรมชาติ
2. ความหวังที่ขับเคลื่อนการเปลี่ยนแปลง ดร. กูดดอลล์ เชื่อว่าเยาวชนมี พลังที่จะเปลี่ยนแปลงปัญหาที่ดูเหมือนแก้ไม่ได้ พวกเขาเต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์ ความกระตือรือร้น และยังสามารถมองเห็นโลกจากมุมมองที่แตกต่าง เธอเชื่อว่า หากให้โอกาสและเครื่องมือที่เหมาะสม เยาวชนสามารถขับเคลื่อนสังคมไปสู่ความยั่งยืนได้
วิธีการดำเนินการของ Roots & Shoots
Roots & Shoots เป็น กระบวนการทางสังคมและการศึกษา ที่ฝึกให้เยาวชนคิด วิเคราะห์ และลงมือแก้ปัญหาด้วยตัวเอง โดยมี 4 ขั้นตอนหลัก
1. ได้รับแรงบันดาลใจ (Get Inspired)
- สำรวจปัญหาที่เยาวชนให้ความสนใจ
- ตั้งคำถามว่า “ฉันสามารถสร้างการเปลี่ยนแปลงอะไรได้บ้าง?”
2. สังเกตและวิเคราะห์ (Observe and Learn)
- ศึกษาปัญหาที่ต้องการแก้ไข เช่น การสัมภาษณ์คนในชุมชนหรือทำการสำรวจ
- วิเคราะห์ สาเหตุ และ ผลกระทบ ของปัญหา
3. ลงมือทำ (Take Action)
- ร่วมมือกับเพื่อน ครู หรือชุมชนในการดำเนินโครงการ
- ใช้วิธีการที่สร้างผลกระทบระยะยาว
4. แบ่งปันและเฉลิมฉลอง (Celebrate and Share)
- เผยแพร่เรื่องราวของโครงการเพื่อเป็นแรงบันดาลใจ
- สร้างเครือข่ายเยาวชนที่มีแนวคิดเดียวกัน
ตัวอย่างโครงการ Roots & Shoots ที่ประสบความสำเร็จ
1. โครงการฟื้นฟูป่าในแทนซาเนีย เยาวชนปลูกต้นไม้กว่า 6 ล้านต้น ช่วยคืนความหลากหลายทางชีวภาพให้แก่พื้นที่
2. โครงการลดขยะพลาสติกในโรงเรียนของสหรัฐฯ โรงเรียนลดขยะพลาสติกได้ 50% ภายใน 2 ปี
3. โครงการอนุรักษ์เต่าทะเลในอินโดนีเซีย เต่าหลายพันตัวได้รับการปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ
อุปสรรคและความท้าทาย
แม้ Roots & Shoots จะประสบความสำเร็จอย่างมาก แต่ก็ยังต้องเผชิญอุปสรรคที่สำคัญดังนี้
1. การขยายเครือข่ายและการรับรู้
- หลายพื้นที่ โดยเฉพาะในประเทศกำลังพัฒนา ยังคงไม่รู้จักโครงการนี้
- ความท้าทายคือการนำ Roots & Shoots ไปสู่พื้นที่ที่ขาดโครงสร้างพื้นฐาน เช่น โรงเรียนในชนบท
2. การสนับสนุนทรัพยากรและเงินทุน
- หลายโครงการต้องการเงินทุนเพื่อดำเนินกิจกรรม เช่น การปลูกป่า หรือการช่วยเหลือสัตว์ป่า
- องค์กรต้องพึ่งพาการบริจาคและการสนับสนุนจากภาครัฐและเอกชน
3. การปรับตัวให้เข้ากับวัฒนธรรมท้องถิ่น วิธีการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อมต้องคำนึงถึงวัฒนธรรมและความเชื่อของชุมชน เช่น ในบางประเทศ การล่าสัตว์เป็นวัฒนธรรมของชนเผ่าท้องถิ่น การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมจึงต้องทำอย่างระมัดระวัง
4. การประเมินผลและการติดตาม
- หลายโครงการไม่มีระบบติดตามผลระยะยาว
- การขาดการวัดผลที่เป็นรูปธรรมทำให้ยากต่อการประเมินว่าโครงการส่งผลกระทบจริงหรือไม่
ข้อสรุป: ประยุกต์ใช้แนวคิด Roots & Shoots กับการพัฒนาเยาวชน
- แนวคิดของ Roots & Shoots สามารถนำไปปรับใช้ได้ในหลายมิติ
- โรงเรียนสามารถใช้เป็นแนวทางในการสอนสิ่งแวดล้อมแบบลงมือทำ
- องค์กรพัฒนาเอกชนสามารถนำไปปรับใช้เพื่อส่งเสริมเยาวชนในชุมชนท้องถิ่น
- ภาครัฐสามารถใช้เป็นโมเดลในการพัฒนาโครงการอนุรักษ์ที่ขับเคลื่อนโดยประชาชน
- Roots & Shoots เป็นเครื่องพิสูจน์ว่า เยาวชนมีศักยภาพในการสร้างโลกที่ดีกว่าได้ หากได้รับการสนับสนุนที่ถูกต้อง และทุกคน—ไม่ว่าจะเป็นเด็กหรือผู้ใหญ่—สามารถเริ่มเปลี่ยนแปลงโลกได้ ตั้งแต่วันนี้