ในโลกที่เต็มไปด้วยเสียงเตือนเรื่องวิกฤตสิ่งแวดล้อม การสูญเสียความหลากหลายทางชีวภาพ การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ และความรู้สึกแปลกแยกของมนุษย์จากธรรมชาติ มีเพียงไม่กี่เสียงที่สามารถนำเสนอการเปลี่ยนแปลงที่หยั่งรากถึงระดับจิตวิญญาณและวัฒนธรรมของมนุษย์ได้ลึกซึ้งเท่ากับ Thomas Berry
Berry ไม่ได้เป็นนักวิทยาศาสตร์สิ่งแวดล้อม นักเคลื่อนไหวทางการเมือง หรือนักเศรษฐศาสตร์ หากแต่เป็นนักเทววิทยา นักประวัติศาสตร์วัฒนธรรม และนักคิดทางนิเวศวิญญาณ (geologian) ผู้ผสานศาสตร์แห่งจักรวาลเข้ากับจิตวิญญาณแห่งโลก เขาเกิดในปี ค.ศ. 1914 และอุทิศชีวิตไปกับการศึกษาอารยธรรมและศาสนาตะวันออกและตะวันตก ก่อนจะกลายมาเป็นหนึ่งในนักคิดรุ่นบุกเบิกที่เสนอว่า ความวิกฤติของโลกทุกวันนี้คือผลสะท้อนของจิตสำนึกมนุษย์ที่คลาดเคลื่อนจากสายใยแห่งชีวิต
ในหนังสือ The Great Work: Our Way into the Future ที่ตีพิมพ์ในปี ค.ศ. 1999 อันเป็นงานสำคัญช่วงปลายชีวิตของเขา Berry เสนอว่าวาระของมนุษยชาติในศตวรรษนี้ไม่ใช่แค่การเติบโตทางเศรษฐกิจ การพัฒนาเทคโนโลยี หรือการลดปริมาณคาร์บอน หากแต่คือการ “ฟื้นฟูความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับโลกธรรมชาติ” ในระดับที่ลึกกว่านั้น — ระดับของโลกทัศน์ ความหมาย และจิตวิญญาณ เขาเรียกสิ่งนี้ว่า “ภารกิจอันยิ่งใหญ่” (The Great Work)
Berry เริ่มต้นจากการวิพากษ์วิธีคิดของโลกสมัยใหม่ที่แยกมนุษย์ออกจากจักรวาล ธรรมชาติ และประวัติศาสตร์แห่งชีวิต เขาชี้ให้เห็นว่ามนุษย์ในยุคอุตสาหกรรมได้ลืมรากเหง้าของตนเอง ละทิ้งความเข้าใจว่ามนุษย์เป็นผลผลิตของเอกภพ เป็นสายธารหนึ่งในกระแสแห่งวิวัฒนาการของชีวิต ซึ่งกินระยะเวลานับพันล้านปี ในสายตาของเขา จักรวาลไม่ใช่เครื่องจักร ไม่ใช่ทรัพยากร และไม่ใช่สิ่งที่อยู่ภายนอกเรา แต่คือเรื่องเล่าอันศักดิ์สิทธิ์ ที่เราทุกคนกำลังมีส่วนร่วมในบทปัจจุบัน
ในทัศนะของ Berry เราไม่สามารถแก้ไขวิกฤตโลกได้ หากไม่เปลี่ยนแปลง “เรื่องเล่า” ที่เรามีต่อโลกเสียก่อน เพราะเรื่องเล่าเป็นรากฐานของการจัดระเบียบความจริงทั้งหมด เรื่องเล่าที่ว่ามนุษย์คือผู้ครอบครองโลก ผู้แยกขาดจากธรรมชาติ หรือผู้มีสิทธิเหนือเผ่าพันธุ์อื่น คือเรื่องเล่าที่นำเราเข้าสู่วิกฤติปัจจุบัน ดังนั้น Berry จึงเสนอเรื่องเล่าใหม่ หรือ “New Story” ที่มองเอกภพในฐานะกระบวนการวิวัฒนาการที่เปี่ยมด้วยความงาม ความหมาย และการเปิดเผย (revelation) ซึ่งมนุษย์เป็นเพียงรูปแบบหนึ่งของความรับรู้ที่จักรวาลพัฒนาออกมาเอง
เขาเสนอว่าเราต้องละทิ้งมโนทัศน์ของ “โลกที่ไร้จิตวิญญาณ” ซึ่งเป็นรากฐานของวัฒนธรรมตะวันตกในยุควิทยาศาสตร์ และกลับมามองโลกเป็น “ชุมชนศักดิ์สิทธิ์” ซึ่งทุกชีวิตมีคุณค่าในตัวเอง ไม่ใช่เพราะมนุษย์ให้คุณค่า แต่เพราะชีวิตคือการปรากฏตัวของจักรวาลในรูปแบบเฉพาะตัว ทุกต้นไม้ แม่น้ำ สัตว์ หรือหินล้วนมี “สิทธิในการดำรงอยู่” ไม่ต่างจากมนุษย์
ภารกิจอันยิ่งใหญ่นี้จึงไม่ใช่การช่วยโลกอย่างเผินๆ แต่คือการเปลี่ยนแปลงตัวตนของเราเอง คือการ “ออกแบบมนุษย์ใหม่” (reinvent the human) ผ่านการเปลี่ยนแปลงของสถาบันหลักในสังคม ไม่ว่าจะเป็นศาสนา การศึกษา เศรษฐกิจ หรือกฎหมาย ศาสนาจะต้องไม่พูดถึงพระเจ้าที่อยู่เบื้องบนเท่านั้น แต่ต้องพาเรากลับมาสัมผัสความศักดิ์สิทธิ์ในโลกนี้ การศึกษาจะต้องไม่ใช่เครื่องมือของระบบผลิต แต่ต้องเป็นการฝึกฝนให้มนุษย์รู้จักเรียนรู้จากโลก เศรษฐกิจจะต้องเปลี่ยนจากระบบที่สะสมกำไรอย่างไม่สิ้นสุด ไปสู่ระบบที่สนับสนุนการหมุนเวียนของชีวิต ส่วนกฎหมายจะต้องไม่เพียงคุ้มครองสิทธิของมนุษย์ แต่ขยายออกไปสู่การรับรองสิทธิของธรรมชาติ ซึ่งเป็นรากฐานของแนวคิด Earth Jurisprudence ที่ Berry วางเอาไว้
Berry ยังเน้นว่าการฟื้นฟูโลกไม่อาจเกิดขึ้นจากอำนาจส่วนกลางหรือกลไกระดับโลกเพียงอย่างเดียว แต่ต้องยึดโยงกับ “ภูมินิเวศ” หรือ bioregion ที่ให้ความสำคัญกับลักษณะเฉพาะของแต่ละพื้นที่ ซึ่งรวมถึงดิน น้ำ ป่า อากาศ สัตว์ และวัฒนธรรมท้องถิ่นที่ดำรงอยู่ในพื้นที่นั้น แนวคิดนี้เสนอว่าโลกไม่ใช่แค่แผนที่การเมือง แต่คือแผนที่ของชีวิต ซึ่งต้องการความหลากหลาย ความละเอียดอ่อน และความเคารพต่อบริบทเฉพาะของแต่ละภูมิภาค
บทสรุปของหนังสือเล่มนี้ไม่ใช่การตำหนิ หรือกล่าวโทษมนุษย์อย่างสิ้นหวัง แต่กลับเปี่ยมไปด้วยความหวังที่ลึกซึ้ง Berry เชื่อว่ามนุษย์ยังสามารถ “กลับบ้าน” ได้ ยังสามารถกลายเป็น “ชนเผ่าจักรวาล” ที่เข้าใจความสัมพันธ์ระหว่างตนเองกับเอกภพ และเลือกที่จะดำเนินชีวิตอย่างกลมกลืนกับโลกมากกว่าที่จะครอบงำมัน เขาเรียกร้องให้เราเปลี่ยนจากจิตสำนึกแบบ “ผู้ใช้ทรัพยากร” ไปสู่จิตสำนึกของ “ผู้ดูแลความศักดิ์สิทธิ์ของชีวิต”
The Great Work จึงไม่ใช่เพียงหนังสือปรัชญาสิ่งแวดล้อม หากแต่เป็นคำเชื้อเชิญให้เรารื้อสร้างโลกภายในของเราเอง เพื่อให้สอดคล้องกับจังหวะของจักรวาลภายนอก เป็นบทกวีแห่งโลก เป็นวิถีแห่งการฟื้นฟู เป็นแผนที่แห่งความหวัง และเป็นคำประกาศของอารยธรรมใหม่ที่ยังไม่มีชื่อ แต่เราทุกคนสามารถร่วมกันสถาปนาได้