จั๊กจั่น จิ้งหรีด เรไร ร้องบรรเลงทำนองแห่งฤดูร้อน…ท่ามกลางเสียงธรรมชาติที่แม่ยางมิ้น ความเคลื่อนไหวใหม่กำลังเริ่มต้นอีกครั้ง

วันที่ 4 เมษายน 2568 LDI และ สมาคม IMPECT ได้กลับมาเยือนชุมชนพี่น้องปกากะญอ จังหวัดเชียงรายอีกครั้ง และคราวนี้เรามาพร้อมกับเครือข่ายเด็กและเยาวชนต้นกล้าชนเผ่าพื้นเมือง (TKN) เพื่อจัดเวที “การเรียนรู้การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศบ้านแม่ยางมิ้นอย่างมีส่วนร่วม“

กระบวนของเราเริ่มต้นตั้งแต่ช่วงเช้าของวัน ในห้องประชุมสมาคม IMPECT เพื่อทำความเข้าใจกระบวนการทำงานร่วมกันก่อนจะเดินทางไปยังบ้านแม่ยางมิ้นในช่วงบ่าย และพบปะทีมทำงานอย่างพร้อมหน้าพร้อมตา

วันที่ 5 เมษายน เราเริ่มต้นด้วยกิจกรรมทำความรู้จักกัน กับผู้เข้าร่วมกว่า 40 คน จาก 7 หมู่บ้านทั้งผู้ใหญ่และเยาวชน ต่อด้วย “เกมกระดาษทรัพยากร” ที่ช่วยสะท้อนเรื่องทรัพยากรที่มีอย่างจำกัด และเกิดการแย่งชิงจนเกิดผู้ที่ไม่สามารถเข้าถึงทรัพยากรนั้นได้อีกต่อไป เป็นข้อคิดให้ต้องช่วยกันรักษาทรัพยากรเหล่านั้นไว้

ต่อมาเข้าสู่การเรียนรู้แลกเปลี่ยนการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ โดย กฤษฎา บุญชัย และ คุณจารุณี คงสวัสดิ์ จากสยามสมาคมฯ ที่มาร่วมเดินทางกับเราตั้งแต่ครั้งแรก เพื่อนำผู้เข้าร่วมเข้าสู่กระบวนการ “วิเคราะห์สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศบ้านแม่ยางมิ้น“ ด้วยเครื่องมือการประเมินความเสี่ยงและความเปราะบางต่อการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ให้ผู้เข้าร่วมแบ่งเป็น 3 กลุ่ม

คละพี่น้องต่างหมู่บ้าน และสอดแทรกด้วยเยาวชนเครือข่ายต้นกล้าฯ ช่วยระดมความคิดในประเด็นดังนี้

1.กิจกรรม/สถานการณ์/ภัยพิบัติ
2.ผลกระทบ
3.พื้นที่
4.ผู้ได้รับผลกระทบ
5.สาเหตุ
6.ข้อบ่งชี้

หลังพักรับประทานอาหาร และสรุปข้อมูลลงบนกระดาษฟลิบชาร์ตกันเรียบร้อยแล้ว กระบวนการภาคบ่ายจึงเริ่มต้นขึ้น ด้วย ”เกมรีไซเคิล” ให้แบ่งกลุ่มช่วยกันคิดวิธีใช้ประโยชน์จากขยะในชุมชุน ได้แก่ ขวดพลาสติก ถุงพลาสติก และใบไม้แห้ง ช่วยกระตุ้นความคิดสร้างสรรค์ และการเห็นคุณค่าของสิ่งที่ถูกมองว่าเป็นขยะ

จากนั้นให้แต่ละกลุ่มได้นำเสนอข้อมูลกระบวนการแรก จนสรุปประเด็นหลักในการเก็บข้อมูลได้แก่

1.ทรัพยากรป่าไม้
2.ภัยแล้ง-น้ำท่วม
3.ไฟป่า-หมอกควัน
4.พื้นที่เกษตรกรรม

เพื่อส่งต่อไปยังกระบวนการ “ระดมความคิดแนวทางการตั้งรับปรับตัวการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ“ แบ่งผู้เข้าร่วมเป็น 2 กลุ่ม กลุ่มแรกประเด็น น้ำแล้ง-น้ำท่วม และ พื้นที่เกษตรกรรม กลุ่มสองประเด็น ทรัพยากรป่าไม้ และ ไฟป่า-หมอกควัน ให้ช่วยกันระดมข้อบ่งชี้หรือตัวชี้วัดว่ามีอะไรบ้างที่ส่งผลต่อประเด็นหล่าวนี้บ้าง ทั้งในเชิงบวกและเชิงลบ

สุดท้ายจากกระบวนการทั้ง 2 ได้นำมาสู่การกำหนดแผนการปฏิบัติงานเก็บข้อมูลชุมชน-ลุ่มน้ำ และกรอบระยะเวลา เมษายน – มิถุนายน ที่ส่งต่อให้พ่อหลวง(ผู้ใหญ่บ้าน)ได้นำไปดำเนินการต่อร่วมกับเครือข่ายลุ่มน้ำแม่ยางมิ้น เพื่อเก็บข้อมูลประเด็นที่ได้กล่าวไป ไว้เป็นข้อมูลเบื้องต้น ที่สามารถนำไปพูดคุย และสื่อสารออกไปได้ด้วยชุมชนเอง ก่อนที่เราจะกลับมาพบกันอีกครั้งในเดือนมิถุนายน

จิ๊บ จิ๊บ จิ๊บ เสียงนกร้องประสานเสียง ท่ามกลางสายหมอกหนาในเช้าวันที่ 6 เมษายน วันนี้ณัฐธิดา รัตนสวัสดิ์ (กะติ๊บ) LDI ได้นำกระบวนการกับกลุ่มเยาวชน ที่ไม่ได้จำกัดไว้ด้วยอายุ เพราะมีตั้งแต่เด็กน้อย วัยรุ่น ไปจนถึงผู้ใหญ่ที่มาเข้าร่วม ผ่านกิจกรรมอาบป่า

เพื่อให้ผู้เข้าร่วมได้ใช้ประสาทสัมผัสโอบรับพลังที่ส่งมาจากธรรมชาติ ได้ออกไปใช้เวลากับตัวเอง นั่งวาดภาพ ระบายสี บันทึกข้อมูล และความรู้สึก กับต้นไม้ พืชพันธุ์ แมลง สัตว์ป่า หรือสภาพแวดล้อม ที่รู้สึกว่ามันเชื่อมโยงกับตัวเรา แล้วนำมาแลกเปลี่ยนกัน

ในช่วงสุดท้ายเราปิดฉากกระบวนการโดยให้แลกเปลี่ยนความรู้สึกและสิ่งที่อยากทำต่อ จากกิจกรรมทั้ง 2 วัน หลายคนบอกว่าได้ออกมาเรียนรู้ธรรมชาติ วิถีชีวิต ภูมิปัญญาของชุมชนตัวเอง บางคนรู้สึกภาคภูมิใจที่ตนเองได้ช่วยอนุรักษ์ป่า และบางคนได้เรียนรู้ว่าถึงเวลาแล้วที่ต้องมีการเปลี่ยนแปลง ซึ่งแทบทุกคนบอกเป็นเสียงเดียวกันว่าอยากจะส่งต่อข้อมูล กิจกรรม ไปให้กับคนอื่น ๆ ในชุมชน เพื่อดำรงไว้ซึ่งป่าอันแสนสำคัญของชุมชน

…สามวันของกระบวนการอาจจบลง แต่สิ่งที่เกิดขึ้นในใจของแต่ละคนเพิ่งเริ่มต้น เราพบว่า “ธรรมชาติ” ไม่ได้เป็นแค่สิ่งแวดล้อม แต่คือรากของตัวตน วิถีชีวิต และความหวังของชุมชน เพราะ “การปรับตัว” ไม่ได้หมายถึงแค่การ เอาตัวรอด แต่คือการเรียนรู้ที่จะอยู่ร่วมกัน…อย่างมีความหมาย

วิเคราะห์สถานการณ์การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศบ้านแม่ยางมิ้น ตำบลศรีถ้อย อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย