สรุปรายงาน : งานเสวนาปัญหาฝุ่นกทม. ใหญ่กว่าที่คาด

Social Share

ภาคประชาสังคมนำโดยมูลนิธิบูรณะนิเวศ เครือข่ายพังงานเพื่อนิเวศวิทยาแม่น้ำโขง (MEENet) Thai Climate Justice for All (TCJA) สถาบันชุมชนท้องถิ่นพัฒนา (LDI) มูลนิธินิติธรรมสิ่งแวดล้อม (EnLaw) และกรีนพีช ประเทศไทย (Greenpeace Thailand) ร่วมกันจัดเวทีสาธารรณะที่หอศิลปะวัตนธรรมแห่งกรุงเทพมหานคร เมื่อวันที่ 18 มกราคม 2567 เพื่อแลกเปลี่ยนข้อมูล ผลสำรวจ แหล่งมลพิษที่เป็นสาเหตุหลักของปัญหา PM2.5 และวิกฤตสภาพอากาศในกรุงเทพมหานคร และปริมณฑล และแลกเปลี่ยนข้อเสนอทางออกปัญหาฝุ่นกทม. ตลอดจนบทเรียนในต่างประเทศ โดยมีผู้ดำเนินรายการ คุณณัฐพร สร้อยจำปา และวิทยากรรับเชิญ 3 ท่าน ได้แก่ คุณวิฑูรย์ เพิ่มพงศาเจริญ เครือข่ายพลังงานเพื่อนิเวศวิทยาแม่น้ำโขง (MEENET) คุณธารา บัวคำศรี กรีนพีช ประเทศไทย และคุณเพ็ญโฉม แซ่ตั้ง มูลนิธิบูรณะนิเวศ โดยมีประเด็นสำคัญดังนี้

ปัจจุบัน ปัญหาฝุ่น PM 2.5 ยิ่งทวีความรุนแรงมากขึ้น โดยเฉพาะพื้นที่ภาคเหนือ กรุงเทพมหานครและปริมณฑล นายกฤษดา บุญชัย ผู้จัดงานเสวนาในครั้งนี้ กล่าวถึงปัญหาเรื่องฝุ่น PM 2.5 เป็นปัญหาใหญ่ ต้นตอการเกิดฝุ่นเป็นปัญหาที่เรามองข้ามและมักจะจัดการปัญหาที่ปลายทาง เช่น การควบคุมการใช้รถ ซึ่งหากมองให้ลึก สาเหตุใหญ่กว่านั้นคือเรื่องการปล่อย อีกทั้งปัญหาฝุ่นไปเชื่อมโยงกับความเป็นธรรม ขณะที่ไปไล่จับชาวบ้านจากการเผาพื้นที่เกษตร ความเป็นธรรมที่เค้าเป็นแหล่งผลิตให้กับภาคอุตสาหกรรมขนาดใหญ่เพื่อผลกำไร เพื่อความมั่นคั่ง เรากลับเพิกเฉยไป

คุณวิฑูรย์ เพิ่มพงศาเจริญ เครือข่ายพลังงานเพื่อนิเวศวิทยาแม่น้ำโขง (MEENET)

ผมขอใช้คำว่าวิกฤตมลพิษทางอากาศ แทนการใช้คำว่า PM2.5 เพราะจริง ๆ มันยังมีสารพิษตัวอื่นที่มากับ PM2.5 ด้วย ผมจะนำเสนอโดยใช้กรณีศึกษาจากโรงกลั่นน้ำมันบางจาก โรงไฟฟ้าพระนครเหนือ และโรงไฟฟ้าพระนครใต้ “มีคนถามว่าผมไม่กลัวเขาจะฟ้องเหรอ ผมจึงตอบกลับไปว่ากลัวปอดเป็นมะเร็งตายมากกว่า” เพราะจากที่ผมทำงานด้านสิ่งแวดล้อมตั้งแต่นักศึกษามา 40 ปี ไม่มีกรณีไหนใกล้ตัวมากขนาดนี้ ดังนั้นวันนี้ผมจึงมาในฐานะเหยื่อที่ได้รับผลกระทบโดยตรง ซึ่งหากตรวจดูจากแผนที่จะเห็นว่ามีฝุ่น PM2.5 เกิดขึ้นเป็นกลุ่มโดยกลุ่มที่หนาแน่นที่สุดในประเทศไทยมีการกระจุกอยู่บริเวณกรุงเทพมหานคร ปริมณฑล และอาจจะลามไปจนถึงบริเวณอยุธยาและสระบุรี ผมจึงอยากจะบอกว่ามันเป็นลักษณะของสภาพอากาศที่ถูกครอบเอาไว้เหมือนกับฝาชีทำให้มลพิษถูกเก็บสะสมเอาไว้

โดยทั่วไปมลพิษเหล่านี้มีแหล่งที่มา 3 ประเภทหลัก ได้แก่ 1) Point source (แหล่งกำเนิดอยู่กับที่) เช่น โรงงานอุตสาหกรรม 2) Moving source หรือ Mobile source (แหล่งที่มาเคลื่อนที่) เกิดจากการจราจรในท้องถนน และ 3) Area source (แหล่งที่มาจากพื้นที่) เกิดขึ้นตั้งแต่การใช้แก๊สหุงต้มในครัว ผมจึงจะชี้ให้เห็นว่าของเขตพื้นที่ที่เป็นจังหวัดหรือเขตการปกครองนั้นไม่ได้ช่วยอะไรเลย ดังนั้นเวลาที่กรุงเทพฯบอกว่าผู้ว่าหรือฝ่ายปกครองจะเป็นคนดูแลนั้นไม่ได้ เพราะมลพิษมีที่เกิดขึ้นมีการเคลื่อนที่ข้ามพรมแดนจังหวัด และหากดูจากทิศทางลมจะมีการพัดมาจากอ่าวไทย มลพิษที่อยู่รอบ ๆ กรุงเทพฯโดยเฉพาะสมุทรปราการ ฉะเชิงเทราจะพัดเข้ามาในกรุงเทพฯได้ด้วย

ผมได้นำเอาบทความหน้าหนึ่งจากฝ่ายกิจการต่างประเทศกรุงเทพมหานครมา ชื่อว่า A Success Story in Solving ความสำเร็จในการแก้ปัญหา PM2.5 ในกรุงเทพฯ ข้อหนึ่งพูดถึงควบคุมสถานประกอบการธุรกิจในพื้นที่ไม่ให้ปล่อยมลพิษในอากาศเกินที่มาตรฐานกำหนด และพูดถึงชนิดของแหล่งมลพิษเหล่านั้น แน่นอนว่าไม่ได้การถึงโรงงานกลั่นหรือโรงงานไฟฟ้า เพียงพูดถึงโรงงานเฟอร์นิเจอร์หรืออะไรเล็ก ๆ น้อย ๆ เหล่านั้น แต่ที่สำคัญคือเขาใช้คำว่า “ไม่เกินที่กฎหมายกำหนด” หมายความว่า เขาจะดูแต่เฉพาะที่โรงงานที่ปล่อยเกินมาตรฐานกำหนดซึ่งใช้ไม่ได้ เพราะหนึ่งมาตรฐานของประเทศไทยมีความล้าสมัยมาก สองในภาวะวิกฤตปัจจุบันนี้ คำว่า “ปล่อยไม่เกินมาตรฐาน” มันก็คือปล่อย และโรงงานใหญ่ก็มีการปล่อยจำนวนมากด้วย เพราะฉะนั้นมาตรการที่กรุงเทพฯทำที่ผ่านมาคือใครที่ไม่ผิดกฎหมายก็ไม่แตะต้อง อันนี้ก็ใช้ไม่ได้ ผมจึงอยากจะบอก 3 ข้อ คือ หนึ่งไม่ใช่ดูแค่ PM2.5 สองไม่ใช่ดูแค่ในขอบเขตของกรุงเทพฯ และสามไม่สามารถจะบอกว่าอะไรที่ไม่เกินมาตรไม่ผิดกฎหมาย ไม่ใช่ปัญหา

ผมอยากจะให้ทุกคนได้เห็นจากจุดที่ตั้งของโรงไฟฟ้าพระนครใต้ จุดที่ตั้งของโรงกลั่นน้ำมันบางจาก และจุดที่ต้องของโรงไฟฟ้าพระนครเหนือ โดยโรงไฟฟ้าพระนครใต้และโรงไฟฟ้าพระนครเหนืออยู่นอกกรุงเทพ แต่อยู่ตรงขอบชายแดนของกรุงเทพฯพอดี เพราะฉะนั้นเราจะพบว่าโรงงานจำนวนมากอาจจะเป็นเพราะเรื่องการขออนุญาตจึงตั้งอยู่ขอบ ๆ ไม่ได้อยู่ภายในโดยตรง แต่ผมต้องไฮไลท์ 3 โรงงานนี้เป็นพิเศษ เพราะว่านี้เป็นศูนย์กลางที่จะมาบรรจบกันที่กันที่กรุงเทพฯพอดี และอย่าลืมว่าแหล่งกำเนิดทั้งสามนี้เป็นแหล่งกำเนิดขนาดใหญ่ และมีการใช้ปล่องที่อยู่สูงซึ่งมันไม่ได้ปล่อยควันมารอบบริเวณนั้น แต่มันเพิ่มความเข้มข้นให้กับฝาชีที่ครอบอยู่เป็นจำนวนมาก

เพราะฉะนั้นผมจะลงรายละเอียดให้เห็นว่า 3 โรงนี้ปล่อยเยอะขนาดไหน เริ่มต้นด้วยโรงกลั่นน้ำมันบากจาก เป็นที่เข้าใจกันอยู่แล้วว่าบางจากคือที่ตั้งอยู่แถวพระโขนง ใกล้กับรถไฟฟ้าสายสีเขียว ตอนก่อตั้งในปี 2527 ตอนนั้นอาจจะมองว่ายังไกล แต่ปัจจุบันนับได้ว่าเป็นศูนย์กลาง และโรงกลั่นนี้เดิมเป็นรัฐวิสาหกิจ ผมจำได้ว่าตอนเป็นนักศึกษาได้ร่วมเคลื่อนไหวในการคัดค้านก่อตั้งในกรุงเทพฯ หลังจากมีการตั้งก็มีอุบัติเหตุเรื่อยมา แต่ผมอยากจะบอกว่าโรงกลั่นนี้ได้เช่าที่ของกรมธนารักษ์ ซึ่งในปัจจุบันกำลังจะหมดสัญญาของการเช่าที่ ผมจึงมีความมั่นในการที่กำลังเรียกร้องอยู่ขณะนี้ จริง ๆ แล้วโรงกลั่นน้ำมันจากนั้นหมดเวลาแล้ว และวิธีแก้ง่าย ๆ คือไม่ต่ออายุในการเช่าที่ และบางจากเองก็ไปมีกิจการเพิ่มที่ซื้อจากเอสโซที่มีกำลังผลิตที่สูงกว่าที่มีอยู่ เพราะฉะนั้นมันก็มีทางออกอยู่แล้วในตัว แต่ผมจะบอกว่านอกจากที่ตั้งที่ติดแม่น้ำเจ้าพระยา และใช้น้ำจากแม่น้ำเจ้าพระยาในการกำจัดความร้อน ของเสีย และอื่น ๆ โรงกลั่นนี้มีกำลังผลิตสูงสุด 120,000 บาร์เรลต่อวัน และปล่อย CO2 ปีละ 900,000 ตัน เป็นข้อมูลที่ระบุไว้ในเว็บไซต์ แต่ผมก็พยายามจะหาว่า PM2.5 NO2 SO มีเท่าไรซึ่งบางจากไม่ได้ระบุ แต่ก็ยังมีข้อมูลที่ซ่อน ๆ ไว้อยู่ ผมคิดว่าตัวเลขของ PM2.5 ที่ถูกซ่อนไว้คือ 387 ตันต่อปี ซึ่งผมขอไม่ยืนยันเพราะไม่หลักฐาน แต่ผมขอใช้การศึกษาเทียบเคียงจากกรณีของโรงกลั่น Chevron ในแคลิฟอร์เนียร์ ซึ่งมีลักษณะที่ผมคิดว่ามีความเข้มข้นของกฎหมายที่สูงกว่าและมีเทคโนโลยีที่ดีกว่า ในโรงกลั่น Chevron มี 119 จุดที่ปล่อย PM2.5 และจุดที่สำคัญที่สุดคือ จุด FCCU เป็นจุดที่มีกระบวนการเผ่าถ่านโค้ก จุดนี้จุดเดียวปล่อยเกือบครึ่งของที่ปล่อยทั้งหมด ซึ่งมีลักษณะเดียวกันกับโรงกลั่นน้ำมันบางจาก โรงกลั่น Chevron ปล่อย PM2.5 473 ตันต่อปี ถ้าคิดง่าย ๆ ก็เท่ากับ 1 ตันต่อวัน เป็นการเทียบเคียงให้เห็นว่าโรงกลั่นน้ำมันบางจากในกำลังผลิตขนาดนี้การปล่อย PM2.5 น่าจะอยู่ไม่ต่ำกว่า 300 ตันต่อปี และจุดต่าง ๆ ที่มีการปล่อยอาจไม่ได้มีแค่ปล่องอย่างเดียว

ต่อไปที่โรงไฟฟ้าพระนครใต้ที่ตั้งก็ใกล้กับรถไฟฟ้าสายสีเขียว ในปัจจุบันมีกำลังผลิต 1,930 เมกะวัตต์ ที่ผมต้องยกขึ้นมาเพราะว่ากำลังมีการดำเนินการจะสร้างโรงใหม่อีก 3 โรง โรงละ 830 เมกะวัตต์ ซึ่งทำการศึกษาผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม (EIA) ผมได้ไปดูและพบว่าไม่การพูดถึงเรื่อง PM2.5 ไม่ได้มีบริบทว่าหากมีวิกฤต PM2.5 โรงไฟฟ้าที่กำลังสร้างจะมีการมาตรการป้องกันอย่างไร นี่จึงสะท้อนให้เห็นว่ากระบวนการ EIA ที่มีอยู่เป็นเรื่องของการทำในห้องทดลองโดยไม่สะท้อนความจริงเลย และอยากจะบอกว่าถ้ามีการสร้างโรงใหม่ที่พระนครใต้เพิ่ม 3 โรง จะทำให้มีกำลังผลิตรวมกัน 4,519.4 เมกะวัตต์ คนทั่วไปอาจจะไม่เข้าใจว่ามากขนาดไหน คิดง่าย ๆ เทียบกับเขื่อนภูมิพล 700 เมกะวัตต์ และเขื่อนแม่เมาะ 2,500 เมกะวัตต์ นี่จึงจะเป็นเรื่องใหญ่มากที่จะเกิดขึ้นตรงคอหอยของคนกรุงเทพฯ ที่นี้มาดูกันถ้าสร้างแล้วจะใช้แก๊สหรือน้ำมันดีเซล ถ้าใช้แก๊สจะใช้วันละ 357.31 ล้านลูกบาศก์ฟุตต่อวัน ถ้าเป็นน้ำมันจะใช้ 8.64 ล้านลิตรต่อวัน ซึ่ง 3 ปล่องที่สร้างเพิ่มจะปล่อย NO2 70 ppm เทียบกับมาตรฐานของไทยอยู่ที่ 120 ในขณะที่เกาหลีค่ามาตรฐานอยู่ 10 ส่วนถ้าเป็นน้ำมันดีเซลจะปล่อยสูงกว่าและมีมาตรฐานที่สูงตามกัน ซึ่งผมไม่เข้าใจว่าเป็นไปได้ยังไงที่มลพิษตัวเดียวกันแต่มีค่ามาตรฐานไม่เท่ากัน ผมจึงอยากจะชี้ให้เห็นว่าใน EIA มีการจำกัดการปล่อยในเชิงอัตราการระบายเป็นกรัมต่อวินาที ทำให้พบว่าถ้าสร้าง 3 โรง กำลังผลิตรวม 2,490 เมกะวัตต์ มี 3 ปล่อง การปล่อย 1 ปล่อง 11.33 กรัมต่อวินาที เพราะฉะนั้นจะตกประมาณ 978 กิโลกรัมต่อวันต่อปล่อง ถ้า 3 ปล่องก็จะเป็น 2,936 กิโลกรัมต่อวัน กรณีใช้แก๊สซึ่งถ้าใช้น้ำมันก็จะหนักกว่านี้อีก ทีนี้ถ้ารวมกับ 2 โรงที่สร้างไว้แล้ว เป็น 5 ปล่อง แต่ไม่ได้ให้ตัวเลขของ 2 โรงนั้นมาทำให้ผมสันนิษฐานได้ว่าอย่างน้อยฝุ่นละอองประมาณ 4.6 ตันต่อวันที่จะปล่อยออกจากแหล่งผลิตนี้ NO 6.4 ตันต่อวัน และ SO 32 ตันต่อวัน

เปรียบเทียบจากการศึกษาของเกาหลีมีมาตรฐานการปล่อย NO ของโรงงาน ปี 2020 และหลังจากนี้ไม่เกิน 10 ppm ในขณะที่ประเทศไทย 120 ppm เพราะฉะนั้นการยึดว่าถูกกฎหมายผิดกฎหมายนั้นไม่ได้ และอยากจะชี้ให้ว่าจากการบันทึกของเกาหลีพบว่าคนที่เสียชีวิตก่อนวัยอันควรเนื่องมาจากโรงไฟฟ้าที่กำลังสร้าง 80% มาจาก NO2 และอีก 20% มาจากฝุ่น PM2.5 โดยสรุปจึงอยากจะชี้ให้เห็นว่าถ้าประเทศไทยใช้มาตรฐานจากเกาหลีแล้วจะยิ่งแย่เข้าไปใหญ่ เพราะแม้จะมีเทคโนโลยีที่กำลังจะสร้างใหม่ก็ยังต่ำกว่าของเกาหลีอีกมาก

ต่อไปที่โรงไฟฟ้าพระนครเหนือตรงสะพานพระราม 7 ซึ่งอยู่ตรงคอหอยเหมือนกัน ปัจจุบันมีโรงไฟฟ้า 2 โรง กำลังผลิตรวม 1,645 เมกะวัตต์ ใช้แก๊สทั้งหมดและกำลังสร้างเพิ่มอีก 2 โรงรวม 1,400 เมกะวัตต์ รวมกับของพระนครใต้กำลังรวมกว่า 8,000 จะอยู่ในกรุงเทพฯ จากเว็บไซต์ของโรงไฟฟ้าพระนครเหนือแสดงมาตรฐานของโรงไฟฟ้าที่สร้างแล้ว NO อยู่ที่ 90 ppm และฝุ่นPM2.5 54 ppm ซึ่งเกินมาตรฐานของสากล นอกจากนี้ยังบอกว่ายังมีการตรวจวัดปีละ 2 ครั้ง ล่าสุดเดือนพฤษภาคมและตุลาคม เป็นเดือนที่ไม่ใช่ฤดูฝุ่นประเทศไทยไม่ได้เจอวิกฤตฝุ่นใน 2 เดือนนี้ ฤดูฝุ่นปกติจะอยู่ในเดือนธันวาคมถึงมีนาคม นี่จึงเป็นตัวอย่างในการตรวจตอนที่ไม่เป็นปัญหา และโรงงานเหล่านี้ยังมีการหยุดซ่อมปีละ 45 วัน ซึ่งก็ไม่ตรงกับวิกฤตฝุ่นเช่นกัน แต่จะหยุดซ่อมในช่วงที่เศรษฐกิจจะทำกำไรให้น้อยที่สุดในตอนนั้น และทั้งหมดที่ชี้ให้เห็นนี้เป็นของรัฐ

ผมจะขอชี้ให้ชัดลงไปอีก ตามแผนพัฒนากำลังผลิตไฟฟ้าที่เรียกว่า PDP2018 ทบทวนครั้งที่ 1 ซึ่งเป็นแผนปัจจุบัน ได้กำหนดไว้ว่าปี 2568 – 2580 กรุงเทพฯในเขตนครหลวงมีการกำหนดให้มีโรงไฟฟ้าแก๊สรวม 11,183 เมกะวัตต์ จากที่ผมได้กล่าวก่อนหน้าว่ามีแล้ว 8,000 เมกะวัตต์ หมายความว่าจะมีการสร้างที่ยังไม่ระบุตำแหน่งอีก 700 เมกะวัตต์ และอย่างอื่นที่ไม่ระบุอีก ผมจึงมีคำถามว่า เราจะยอมให้มีการสร้าง 11,183 เมกะวัตต์ อยู่ในกรุงเทพฯเหรอครับ? ทำไมต้องสร้างในกรุงเทพ? และทำไมต้องใช้แก๊สเป็นเชื้อเพลิง? ในขณะที่ประเทศไทยกำลังพูดถึงการลดการใช้พลังงานฟอสซิล ซึ่งไม่ใช่เลย แสดงให้เห็นว่ารัฐบาลไม่มีกฎหมายเกี่ยวกับการเยียวยาซึ่งเป็นหัวใจสำคัญของการแก้ปัญหามลพิษทั่วโลกที่ประสบความสำเร็จ

ข้อเสนอในการจัดการแหล่งปล่อย PM2.5 รายใหญ่

มาตราการณ์ระยะสั้น

ลดหรืองด การเดินเครื่องในช่วงที่มีอากาศปิด และPM2.5 มีระดับวิกฤต
ระบบตรวจวัด PM ทั้งเชิงปริมาณและคุณภาพ ควรสุมตรวจได้ตลอดเวลา ไม่ใช่เพียงปีละสองครั้งตามที่กำหนดเวลาและมาตรฐานทั่วไปไว้ใน EIA ซึ่งเป็นการวัดบริเวณปากปล่องและช่วงเวลาตายตัวไม่ตรงกับช่วงวิกฤต (เป็นคนละส่วนกับจุดตรวจและการแสดงคุณภาพอากาศ ณ ชุมชนรอบโรงไฟฟ้า)
ให้ชะลอ และ ทบทวน โครงการก่อสร้างส่วนต่อขยาย เพิ่มกำลังผลิตหรือทดแทนกำลังผลิตเดิมที่หมดอายุ ในบริเวณเดิม (หรือในเขตกทม.และปริมณฑล) อนึ่งการทำ EIA และ HEIA ของโครงการพระนครใต้ไม่ได้อยู่ในบริบทที่มีวิกฤต PM2.5 แต่อย่างใดเลย

มาตราการณ์ระยะกลาง

วางแผนการเดินเครื่อง และการซ่อมบำรุงประจำปี ให้สอดคล้องกับการคาดการณ์สภาพอากาศ เช่น การหยุดซ่อมบำรุงประจำปี 45 วัน เป็นช่วงเดียวกับฤดูที่มีวิกฤติ
ติดตั้งเทคโนโลยี WGS ที่ FCCU กรณีโรงกลั่นน้ำมัน
ติดตั้งเทคโนโลยี ระบบควบแน่น และระบบกรอง ที่ระบบไอเสียก่อนปล่อยออกสู่บรรยากาศ กรณีโรงไฟฟ้า

มาตราการณ์ระยะยาว

ให้ย้ายแหล่งกำเนิดมลพิษขนาดใหญ่ออกจากกทม.และปริมณฑล
ในการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อม (EIA) จะต้องดูผลกระทบเชิงสะสมกับแหล่งปล่อยมลพิษอื่นที่อาจจะก่อวิกฤตคุณภาพอากาศต่อพื้นที่ได้ โดยต้องเสนอมาตรการป้องกันและแก้ไข ทั้งนี้ต้องให้อำนาจตามกฎหมายกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและฝ่ายปกครองในการยับยั้งการปล่อยมลพิษหรือสั่งยุติการดำเนินการตามสมควรแก่เหตุ โดยไม่อยู่ภายภายใต้ข้อจำกัดด้านเขตปกครองและ การปฏิบัติตามเกณฑ์ที่กฎหมายกำหนด หากสถานการณ์เป็นที่ประจักษ์ชัด
ในพื้นที่ที่มีความอ่อนไหว เช่น กรุงเทพและปริมณฑล ให้การกำหนดมาตรฐานการควบคุมมลพิษและเทคโนโลยี เพื่อรักษาสิ่งแวดล้อมเป็นมาตรฐานสูดสุดตามมาตรฐานสากล
ให้กฎหมายกำหนดแหล่งกำเนิดมลพิษมีหน้าที่แจ้งข้อมูล การปล่อยมลพิษเชิงปริมาณ (กรัม/วินาที) และคุณภาพ (องค์ประกอบอนุมูลสาร) เพิ่มจากข้อมูลความเข้มข้น (The Toxics Release Inventory (TRI) data or Emissions inventory data)
ให้มีการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดล้อมเชิงยุทธศาสตร์ (SEA) ในภาพรวมของกทม.และปริมณฑล ในบริบทของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ (โลกร้อน) และวิกฤตคุณภาพอากาศ (โดยใช้ค่ามาตรฐาน PM และ AQI ที่เป็นสากล) เพื่อเป็นแม่บทในการพัฒนาและแก้ไขปัญหาต่อไปในอนาคต
ปรับปรุง และ ออกกฎหมาย โดยใช้มาตรฐานที่เป็นสากลและได้ผล โดยมีเป้าหมายอยู่ที่คุณภาพของประชาชนและสิ่งแวดล้อม ภายใต้กติกาและวัฒนธรรมประชาธิปไตย

คุณธารา บัวคำศรี กรีนพีช ประเทศไทย (Greenpeace Thailand)

นี้จะเป็นประเด็นเสริมของคุณวิฑูรย์ในเรื่อง Nitrogen Dioxide (NO2) คือมันไม่ได้อยู่อย่างโดดเดี่ยว ในภาษาอังกฤษใช้คำว่า Precursor หรือสารตั้งต้น ซึ่งมันอาจจะดูยาก ผมเลยขอใช้คำว่ามันเป็นคู่หูกัน มันมาด้วยกัน ซึ่งมันจะเชื่อมโยงกับเรื่องฝุ่นที่กำลังจะพูดถึงต่อไปนี้

มีการศึกษาทั่วโลกว่าคนที่ป่วยด้วยโรคจากมลพิษทางอากาศ โดยที่มีการเจาะลึกไปที่การศึกษาผลกระทบที่เกิดจากการสัมผัสมลพิษ NO2 ในประเทศต่าง ๆ โดยเฉพาะตามเมืองใหญ่ ระหว่างปี 2543 – 2562 จะมีผู้ป่วยเฉพาะโรคหืดหอบรายใหม่ทั่วโลกประมาณเกือบ 2 ล้านคน ที่เป็นผลกระทบโดยตรงที่สัมผัสเอา NO2 เข้าไป และส่วนใหญ่เป็นกลุ่มประชากรในเขตเมือง เป็นตัวเลขที่ชี้ให้เห็นว่าเราจำเป็นจะต้องให้ความสนใจเรื่องคู่หูวายร้ายที่มากับฝุ่น PM2.5

ถ้าอยู่ในบริบทของกรุงเทพและปริมณฑล พบว่าจะมีแหล่งกำเนิดหลายแหล่งและมักจะโฟกัสไปที่แหล่งอื่น ๆ แทนแหล่งที่เป็นแหล่งใหญ่ 3 จุด โรงกลั่นน้ำมันบางจาก โรงไฟฟ้าพระนครเหนือ โรงไฟฟ้าพระนครใต้ ซึ่งไม่ได้ถูกรวมเข้าไป แม้กระทั่งในร่างพ.ร.บ.อากาศสะอาดก็ไม่ค่อยพูดถึงเรื่อง Point source เท่าไหร่ จะเป็นการพูดถึงเรื่องการจัดการในบรรยากาศทั่วไป ซึ่งอันนี้ก็จะเป็นบริบทที่ผมคิดว่า ถ้าจะมีคณะกรรมาธิการวิสามัญเอา 7 ร่างของร่างพ.ร.บ.มารวมตัวกัน จะต้องมีการหยิบยกประเด็นนี้เข้ามาด้วย

ผมจะชี้ให้ดูจากข้อมูลเก่า ที่สามารถเป็นตัว Reference ได้ ซึ่งเป็นข้อมูลตั้งแต่ปี 2537 ข้อมูลกำลังจะชี้ให้เห็นว่าถ้าเราดูกราฟแท่งสีส้มเหลืองจะเห็น Nitrogen Oxide (Nox) หรือ NO2 ซึ่งจะเห็นว่าจากการขนส่งอาจจะดูเยอะ 240,000 ตันต่อปี แต่ถ้าเรารวมเอาการผลิตไฟฟ้ากับอุตสาหกรรมการผลิตที่เป็นโรงงานอุตสาหกรรมต่าง ๆ รวมเข้าไป 227,000 กับ 222,000 เข้าไป ซึ่งคือ Point source เป็น 500,000 มันจะเยอะที่สุดแล้ว เยอะกว่าการขนส่ง เยอะกว่ารถ และเยอะกว่าการเผาในที่โล่ง ถ้าพูดถึงเรื่อง Noxเพราะฉะนั้นมันก็มีความสำคัญที่จะดูว่า ถ้าเราจะจัดการมลพิษทางอากาศ ควรจะไปเน้นที่ตรงไหน ในกรณีของการเกิด PM มันจะมาจากหลายที่มา ในกรณีของโรงกลั่นและโรงไฟฟ้าอาจจะปล่อยฝุ่นไม่เยอะมากถ้าเทียบกับ NO2 ทั้งนี้ Nox ในหลาย ๆ ครั้งเนี่ยไม่ได้มีการพูดถึงการเกิดฝุ่นในฐานะฝุ่นทุติยภูมิ หรือฝุ่นขั้นที่สองที่เมื่อปล่อยออกมาแล้วจะไปรวมตัวกันในบรรยากาศ ซึ่งจริง ๆ แล้วเมื่อกฎหมายอากาศสะอาดไม่ได้พูดถึง Point source เท่าที่ควร มันก็ไปละเลย Nox ที่มาจาก Point source ซึ่งเป็นสาเหตุของมลพิษในบรรยากาศที่เพิ่มขึ้น

จะเห็นว่ากระบวนการเกิดมลพิษทางอากาศขั้นที่สองมันมีความซับซ้อน พูดให้ง่ายขึ้นคือมี NO2, Nox ออกจากแหล่งกำเนิดจากโรงไฟฟ้าเป็นส่วนใหญ่ ทำไมต้องพูดถึง Nitrogen เพราะว่าถ้าดูองค์ประกอบของอากาศ มี Nitrogen ในบรรยากาศ 70% ซึ่ง NO2 มีการเกิดขึ้นอยู่แล้ว เพียงแต่ว่ามันเป็นเหตุผลที่ต้องมีมาตรฐานเหมือนอย่างในเกาหลี เพราะว่ามันเป็นปัญหาใหญ่ ขณะโรงไฟฟ้าที่มีเทคโนโลยีดี ๆ ที่มีการเผาไหม้ Nox ต่ำ ก็ยังมีการกล่อย NO2 อยู่ดี ดังนั้นเมื่อมันปล่อยออกไปจึงนำไปสู่การเกิดฝุ่นอีกครั้งหนึ่งในชั้นบรรยากาศ

นี่เป็นประเด็นที่ผมอยากจะชี้ให้เห็นว่าด้วยเทคโนโลยีที่เรามีอยู่ในปัจจุบันโดยเฉพาะดาวเทียม มีดาวเทียมดวงหนึ่งเป็นดาวเทียมขององค์การอวกาศสหภาพยุโรป ชื่อ Sentinel6 ซึ่งปล่อยสู่วงโคจรประมาณ 4 – 5 ปีที่แล้ว และ Sentinel6 มีเซนเซอร์ตัวหนึ่งที่วัด Nox โดยเฉพาะ และจากภาพนี้เป็นการ ตรวจจับ Nox ของประเทศไทย จะเห็นว่ามันมี Hot Spot อยู่ที่กรุงเทพฯและปริมณฑล ภาคเหนือบริเวณ อ.แม่เมาะ ตรงติ่งนิดนึงเป็นของโรงไฟฟ้าหงสาประเทศลาว แล้วถ้าดูแบบใกล้ ๆ ที่กรุงเทพฯจะเห็นว่าข้าง ๆ ไปทางตะวันตกคือ โรงไฟฟ้าราชบุรี ไปทางเหนือหน่อยเป็นอยุธยา สระบุรี คือ โรงไฟฟ้าก๊าซ ทาง Eastern Seaboard คือ มาบตาพุด แหลมฉบัง และบางประกง ถ้าจะมีการสร้างใหม่เป็น 11,000 ตามที่คุณวิฑูรย์ได้กล่าวไว้ จะจินตนาการได้เลยว่า NO2 ที่จะเห็นมันจะแตกต่างไปจากเดิม

ตามภาพผมอยากให้ดูว่าตามจุดสีชมพูโรงไฟฟ้าก๊าซที่กระจายอยู่รอบ ๆ เขตปริมณฑลในกรุงเทพฯ ตอนเหนือของกรุงเทพและ Eastern Seaboard ซึ่งนอกจากบริเวณขอบกรุงเทพฯแล้ว ช่วงจะหวะที่ NO2 ปล่อยออกมาตามภาพก่อนหน้ามันกว้างกว่านั้นเยอะ โดยมีศูนย์กลางเป็นกรุงเทพฯ แน่นอนว่าส่วนหนึ่งมาจากยานยนต์ แต่แหล่งกำเนิด NO2 จริง ๆ คือภาคการผลิตไฟฟ้ากับโรงงานอุตสาหกรรมที่เยอะกว่ามาก ๆ

สุดท้ายผมจะชี้ให้เห็นข้อมูลล่าสุดจากดาวเทียม Sentinel6 ที่ได้ตรวจจับ NO2 ตามเวลาที่ผ่านไป ตั้งแต่ประมาณธันวาคม 2566 – 16 มกราคม 2567 ที่ผ่านมา ในช่วงเวลาที่เปลี่ยนไปทำให้เห็น NO2ที่มีศูนย์กลางอยู่รอบ ๆ กรุงเทพฯ Eastern Seaboard ราชบุรี อยุธยา และสระบุรี จะเข้มข้นช่วงธันวาคม – มีนาคม บางเวลาจะเห็น NO2 มาจากการเผาในที่โล่ง แต่ถ้าเทียบกับตัว Point Source จะต่างกันเยอะมาก นี่จึงเป็นเครื่องมือตัวหนึ่งเปรียบเหมือนดวงตาบนท้องฟ้าที่สามารถตรวจจับผู้ก่อมลพิษ NO2 ว่าคือใคร ตรงไหนบ้าง

คุณเพ็ญโฉม แซ่ตั้ง มูลนิธิบูรณะนิเวศ

แหล่งกำเนิดฝุ่นที่สำคัญนั้นมีที่มาจากภาคอุตสาหกรรม ทั้งในส่วนของภาคกลางและปริมณฑล ที่ภาคอุตสาหกรรมเป็นแหล่งกำเนิดฝุ่นนั้นมาจากการใช้เชื้อเพลิง การเผาไหม้ที่ไม่สมบูรณ์ในกระบวนการผลิตที่ต้องใช้ความร้อน และเกี่ยวกับวัตถุดิบที่ใช้ที่ส่วนใหญ่เป็นสารเคมี การเผาไหม้ที่ไม่สมบูรณ์จะทำให้เกิดปัญหากลุ่มหลัก ๆ ที่เป็นสารอันตรายซึ่งหลุดมาจากภาคอุตสาหกรรม ตัวแรก คือ ก๊าซออกไซด์ของไนโตรเจน รวมถึงคาร์บอนมอนออกไซด์ และซัลเฟอร์ไดออกไซด์ สองคือ โลหะหนัก อาทิ สารหนู โดยในปัจจุบันมีอนุสัญญาที่ว่าด้วยสารปรอท ซึ่งมีความอันตรายมาก อีกทั้งสามารถอยู่ได้นาน และเดินทางได้ไกล ซ้ำยังเป็นสารก่อมะเร็ง และยังส่งผลโดยตรงต่อการทำลายระบบประสาทส่วนกลาง สามคือ ไดออกซินฟิวแรน ปัจจุบันมีอนุสัญญาสตอร์กโฮม ควบคุมการปล่อย สาเหตุสิ่งตกค้างยาวนานในสิ่งแวดล้อม อีกกลุ่ม คือ สารอินทรีย์ระเหยง่าย อันตรายอย่างมากเช่นกัน เนื่องจากเคยเป็นปัญหามลพิษอากาศมาแล้วในครั้งอดีต

ในอเมริกา US -EPA (องค์กรพิทักษ์สิ่งแวดล้อมของอเมริกา) ได้จัดให้มีการควบคุมสารอันตรายประมาณ 189 ชนิด โดยจะเป็นสารอินทรีย์ระเหยง่าย 150 ชนิด ทำให้เห็นว่าแหล่งใหญ่ ๆ อุตสาหกรรมปล่อยมาเป็นสารที่อันตรายมากทั้งขั้นปฐมภูมิ และทุติยภูมิ ในขณะที่ประเทศไทยได้มีการควบคุมเพียง 15 ชนิด มีกฎหมายที่อยู่ในรูปแบบประกาศกระทรวงออกภายใต้ พ.ร.บ.สิ่งแวดล้อมจำนวน 18 ฉบับ ใช้คุมการปลดปล่อยจากปล่องโดยตรง 20 ลำดับกิจการ แยกย่อยเป็น 42ประเภท ตัวกฎหมายจะควบคุม 2 source เป็นหลัก หนึ่งคือตัวหม้อต้ม และสอง คือ กระบวนการผลิต แต่ถึงกระนั้นก็ยังขาดค่ามาตรฐานการปล่อย pm2.5 จากปล่องโรงงานอุตสาหกรรม ทั้งที่ส่งผลเยอะเสียเป็นอย่างมาก จำเป็นให้ต้องมีการผลักดันกฎหมาย PRTR ที่กำหนดให้ทุกแหล่งการปล่อยต้องรายงานปริมาณอย่างชัดเจน ทำให้สามารถจัดการปัญหาได้อย่างมีประสิทธิภาพ เพราะการแก้ปัญหามลพิษทางอากาศจำเป็นต้องใช้ข้อมูลที่แม่นยำในการแก้ไขปัญหา

คุณเพ็ญโฉม กล่าวต่อว่า เราอยู่ภายใต้การพัฒนาอุตสาหกรรมที่เต็มไปด้วยมลพิษโดยที่กฎหมายไทยยังไม่ควบคุมอีกหลายชนิดซึ่งมีความอันตรายมาก

ได้มีการตั้งข้อสังเกตุถึงการเกิดไฟไหม้โรงงานรีไซเคิลที่เกิดขึ้นบ่อยครั้ง ซึ่งไม่ใช่เหตุปกติ ในปริมาณที่มีกากของเสีย กากวัสดุเยอะ ก็จะเกิดไฟไหม้ เป็นลักษณะของการเผาทำลายทิ้งหรือไม่ จึงมีความจำเป็นอย่างมากที่ต้องมีการตรวจสอบ

คุณเพ็ญโฉม ได้ยกตัวอย่างโครงการซึ่งเป็นกรณีศึกษา 2 ชิ้นที่เกี่ยวข้องโดยตรงกับ pm2.5 จากทั้งหมดที่ได้ทำการศึกษาเรื่องของมลพิษภาคอุตสาหกรรมในจังหวัดสมุทรสาคร เนื่องจากจังหวัดสมุทรสาครนั้นเรียกได้ว่า เป็นภาคอุตสาหกรรมที่มีความสำคัญมากที่สุดอีกหนึ่งแห่งของประเทศไทย มีมูลค่าผลิตภัณฑ์มวลรวม 1 ใน 10 จังหวัด โดยโครงการแรก คือ ”“โครงการสมุทรสาครสีเขียว“ สมุทรสาครเป็นแหล่งที่มีความหนาแน่นของมลพิษค่อนข้างมาก โดยที่รัฐบาลได้ชี้แจงถึงสาเหตุและที่มาของ pm2.5 ไว้ว่ามีต้นเหตุมาจากการเผาในที่โล่ง และการขนส่งและจราจรเป็นหลัก ซึ่งในความเป็นจริงผลลัพธ์ที่ได้จากการศึกษานั้นคือ จากทั้งหมด 3 อำเภอ บ้านแพ้ว ซึ่งเป็นพื้นที่ทำการเกษตร กระทุ่มแบน ที่มีโรงงานเพียงเล็กน้อย และอำเภอเมือง ของจังหวัดซึ่งภาคอุตสาหกรรมใหญ่อย่างหนาแน่นนั้นพบว่า การทำอุตสาหกรรมนั้นสร้างมลภาวะมากกว่าการเผาและการขนส่งหลายเท่าตัว ทั้ง pm10 และpm2.5 โดยที่ pm10 จะปล่อยทั้งปีประมาณ 70000 ตัน และpm2.5 ประมาณอีก 44000 ตัน อ้างอิงจากพื้นที่จังหวัดสมุทรสาคร ซึ่งเป็นพื้นที่การศึกษา เมื่อรวม 3 อำเภอพบว่าทั้งปี ปล่อยpm10 ที่ 76000 ตัน และpm2.5 46000 ตัน เกิดการตั้งคำถามว่าภาคขนส่งและอื่น ๆ ปล่อยเท่าไหร่ ในการศึกษานั้นทางมูลนิธีได้ทำการศึกษา 4 ส่วน คือ 1ภาคอุตสาหกรรม 2การจราจร 3การเผาในที่โล่ง 4การเผาขยะ พบว่าการเผาขยะจาก 3 อำเภอ pm10 จะอยู่ที่เพียง 196ตัน และ pm2.5 64ตันต่อปี ซึ่งหากเทียบกับภาคอุตสาหกรรมจะเห็นความต่างอย่างเทียบไม่ติด ต่อมา คือ การเผาในที่โล่ง ซึ่งถือเป็นจำเลยสำคัญที่รัฐได้ให้ข้อมูลว่าส่งผลกระทบเป็นอย่างมาก แต่กลับพบว่าการปล่อยฝุ่นจากการเผานั้นพบ pm10 เพียง42ตัน และ pm2.5 37ตัน ทำให้ทราบว่าแม้การเผาในที่โล่งจะมองเห็นได้ง่าย แต่ผลกระทบนั้นน้อยกว่าภาคอุตสาหกรรมอย่างสิ้นเชิง ในส่วนการขนส่งและจราจรซึ่งถือเป็นโจทย์ใหญ่เช่นกันของสังคมไทย อ้างอิงข้อมูลจากการขนส่งและการคำนวณ pm10 อยู่ที่226ตัน และ pm2.5 ที่220 ตันต่อปี ทั้งที่พื้นที่จังหวัดสมุทรสาครมีการจราจรคับคั่ง และรถติด โครงการต่อมาเกี่ยวข้องกับสารโลหะตกค้างที่มีขนาดเล็กกว่า pm 2.5 ซึ่งเกาะอยู่ใน pm2.5ในจังหวัดสมุทรสาคร และปราจีนบุรี จากการศึกษาและตรวจสอบจากการอ้างอิงเครื่องมือตรวจวัดของบริษัทสมุทรสาครพัฒนาเมือง โดยกำหนดจุดเก็บจากพื้นที่ที่มีการทำรีไซเคิล และหล่อหลอม พบว่าในพื้นที่ต่าง ๆ อาทิ เช่นอากาศในบริเวณโรงเรียน วัด และสถานที่อื่น ๆ รวม 9 แห่ง พบสารโลหะหลายชนิดปะปนอยู่อย่างหนาแน่นซึ่งส่งผลต่อระบบทางเดินหายใจขั้นรุนแรง

คุณเพ็ญโฉม ยังได้กล่าวต่อว่าประเทศไทยนั้นไม่มีค่ามาตรฐานในการตรวจวัดที่ชัดเจน ทำให้บอกได้ยากแล้ว เมื่อลองนำไปเทียบกับค่าสากลพบว่าเกินค่ามาตรฐานทั้งสิ้นในการนำมาเทียบกับแคนาดา และญี่ปุ่น ประเทศไทยยังขาดกฎหมายที่มีความแน่นอนในการกำหนดมาตรฐานที่ชัดเจน ส่งผลต่อคนไทยทุก ๆ ทิศทางที่รับฝุ่น มลพิษอย่างเลี่ยงไม่ได้ เหตุที่ต้องเน้นย้ำในเรื่องของฝุ่นที่มาจากภาคอุตสาหกรรมนั้นเนื่องมาจากระบบที่มีอยู่ไม่สามารถดักจับการฟุ้งกระจายของฝุ่นละอองได้หมด อาจเกินการรั่วไหลระหว่างกระบวนการ นอกเหนือจากนั้นแล้วค่ามาตรฐาน ไม่ได้บอกถึงปริมาณฝุ่นที่พวกเราสัมผัส ตกค้างอยู่ในอากาศ ซึ่งมีความแตกต่างกัน เพราะค่ามาตรฐานจะตรวจสอบเป็นรอบ แต่ปริมาณการปล่อยนั้นเกิดขึ้นทุกวัน จึงนับได้ว่าเป็นช่องโหว่ของกฎหมายไทย และถึงแม้ว่าจะมีการปรับแก้ พ.ร.บ แรงงาน 2535 เป็นฉบับ 2562 ที่เปลี่ยนนิยามของโรงงานโดยเพิ่มกำลังขนาดของการผลิตเพื่อกำหนดให้มีโรงงานน้อยลงแล้ว แต่ก็ไม่สามารถสร้างความเปลี่ยนแปลงได้ อีกทั้งยังสร้างช่องว่างที่ทำให้เกิดการดูแบ กำกับ ตรวจสอบได้อย่างกว่าเก่า เพราะแม้จะไม่เข้าข่ายการเป็นโรงงานแต่ก็ยังสามารถประกอบกิจการและปล่อยสารพิษได้เช่นเดิม องค์กรหรือหน่วยงานที่ต้องดูแลก็อาจไม่มีศักยภาพที่เพียงพอ หรือมีเครื่องมือวัดที่ตรงตามมาตรฐาน ดังนั้นทางคุณเพ็ญโฉม ร่วมกับภาคีเครือข่าย จึงได้เสนอและเรียกร้องให้มีการจัดตั้ง กฎหมาย PRTR ซึ่งเป็นสิ่งที่มีความสำคัญเป็นอย่างมาก เพราะได้รับการสนับสนุนจากสหประชาชาติให้ทุกประเทศใช้เพื่อแก้ไขปัญหามลพิษ โดยกำหนดให้ทุกโรงงานต้องแจงรายละเอียดเชื้อเพลิงที่ใช้และปล่อยออกมา รายงานเป็นข้อเท็จจริงสู่สาธารณะโดยปราศจากการปิดบัง เพราะส่งผลต่อคุณภาพชีวิตและสิ่งแวดล้อมของคนไทยทุกคน โดยความคืบหน้าในปัจจุบันนั้นอยู่ในขั้นตอนการเสนอร่าง และผ่านการขอความร่วมมือลงชื่อจากประชาชนมากกว่า หนึ่งหมื่นรายชื่อเรียบร้อย โดยจะดำเนินการเสนอเข้าสู่สภาในเดือน กุมภาพันธ์ ต่อไป

ข้อเสนอมาตรการเฉพาะสำหรับโรงกลั่นน้ำมันและไฟฟ้าของกทม.

วางแผนให้มีการเดินเครื่องและการซ่อมบำรุงประจำปี สอดคล้องกับการคาดการณ์สภาพอากาศ อาทิ การหยุดซ่อมบำรุง 45 วันในช่วงที่เป็นฤดูฝุ่น
ติดตั้งเทคโนโลยี WGS ที่ FCCU กรณีโรงกลั่นน้ำมันบางจาก
ติดตั้งเทคโนโลยีระบบควบแน่นและระบบกรองที่ระบบไอเสียก่อนปล่อยออกสู่บรรยากาศกรณีโรงไฟฟ้า

ข้อเสนอมาตรการระยะสั้น ควบคุมการปล่อยมลพิษ

รัฐและรัฐบาลสนับสนุน (ร่าง) พระราชบัญญัติการรายงานและเปิดเผยข้อมูลการปล่อยและเคลื่อนย้ายสารพิษ พ.ศ. …. (PRTR)
ตรวจสอบระบบการบำบัดอากาศเสียและปริมาณการปล่อยทิ้งอากาศเสียของโรงงานในเขต กทม. และปริมาณที่ต้องปฏิบัติตามกฎหมาย
กำกับให้โรงกลั่นน้ำมัน-โรงไฟฟ้าเชื้อเพลิงฟอสซิล รวมถึงโรงงานปิโตรเลียมขนาดใหญ่ และโรงงานอุตสาหกรรมที่ปล่อยฝุ่นลดหรืองดการเดินเครื่องในช่วงที่มีอากาศปิด และมี pm 2.5 วิกฤต
ระบบตรวจวัดฝุ่น pm2.5 ทั้งเชิงปริมาณแบะคุณภาพของภาครัฐต้องพร้อมสุ่มตรวจสอบตลอดเวลา
ชะลอและทบทวนโครงการการก่อสร้างส่วนต่อขยาย การเพิ่มกำลังผลิต หรือทดแทนกำลังผลิตที่กำลังหมดอายุบริเวณเดิม (เขตกทม. และ ปริมณฑล) การทำรายงานผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมและการประเมินผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม ในปัจจุบันโครงการโรงงานไฟฟ้าพระนครไม่ได้คำนึงถึงช่วงเวลาเกิดวิกฤตฝุ่นพิษ

ข้อเสนอมาตรการระยะยาว

ย้ายแหล่งกำเนิดมลพิษทางอากาศขนาดใหญ่ออกจากกรุงเทพ และปริมณฑล และการนำหลักผังเมืองมาบังคับใช้ให้เข้มข้น
ให้มีการศึกษาผลกระทบทางสิ่งแวดล้อมในเชิงยุทธศาสตร์ (SEA) ในภาพรวมของกรุงเทพ และปริมณฑลในบริบทของการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศและวิกฤตคุณภาพอากาศ เพื่อเป็นแม่บทในการแก้ไขและพัฒนาในอนาคต
ปรับปรุงและออกกฎหมายโดยใช้มาตรฐานที่มีความเป็นสากลและได้ผล โดยมีเป้าหมายที่คุณภาพชีวิตของประชาชนและสิ่งแวดล้อมภายใต้กติกาและวัฒนธรรมประชาธิปไตยที่เกิดวิกฤตฝุ่น pm 2.5

เก็บตกประเด็น

คุณวิฑูรย์…ผมคิดว่าปัญหาที่กำลังพูดถึงกันชี้ให้เห็นว่าสังคมโดยเฉพาะรัฐหลีกเลี่ยงที่จะชี้เป้าไปที่แหล่งใหญ่ คือ ภาคอุตสาหกรรม โดยเฉพาะผู้ปล่อยรายใหญ่เพราะประเด็นทางการเมือง เมื่อเราไปดูประเทศที่แก้ปัญหาได้สำเร็จ คนอาจจะมองว่าเพราะเขาพัฒนามานานแล้วจึงสำเร็จ เช่น ญี่ปุ่น อเมริกา แต่ถ้าไปดูประเทศจีนที่เพิ่งได้ไม่นานใกล้เคียงกับไทย หรือแม็กซิโกที่เมืองใกล้เคียงกับไทยก็สามารถประสบความสำเร็จในการแก้ปัญหาได้ ซึ่งประเด็นเขาเน้นกัน คือ Political will เรื่องของนักการเมืองหรือผู้มีอำนาจมีความตั้งใจมากน้อยแค่ไหนในการแก้ปัญหา

และอีกหนึ่งประเด็นที่ผมอยากจะพูดคือ “เคยสังเกตไหมว่าสังคมไทยกลัวโควิดมากกว่าฝุ่น” ทั้งที่จริง ๆ ตัวเลขของผู้เสียชีวิตจากฝุ่นมีมากกว่ากันเยอะมาก ผมจึงอยากขอให้มีคำว่า “อาชญากรรมทางสิ่งแวดล้อม” ถูกบัญญัติไว้ในกฎหมายของประเทศไทย เพราะข้อมูลการคุยนี้เป็นการคุยในทางเทคนิค แต่ในความจริงการพูดคุยครั้งนี้ยังไม่ได้เอาเรื่องสาธารณะสุขมาพูด เพราะข้อมูลทางสาธารณะสุขได้ประกาศออกมาแล้วว่ามีคนเข้าโรงพยาบาลมากขึ้นในทุกเขตที่มีฝุ่น เพราะฉะนั้นถึงเวลาแล้วหรือยังที่เราต้องพูดเรื่องอาชญากรรมทางสิ่งแวดล้อม

คุณธารากล่าวเสริมต่อว่า พ.ร.บ อากาศสะอาดที่เข้าสภา 7 ร่าง ที่กำลังติดตามอยู่ ความท้าทาย คือ 7 ร่างพ.ร.บ.นี้จะประกันอย่างไร หลังจากที่ผ่านการรับการและมีการตั้งคณะกรรมาธิการ ก็คงต้องใช้กระบวนการอีกยาว แต่จากการปรึกษาหารือได้ว่าอาจจะกลับไปหากฎหมายบางฉบับที่ประชาชนเคยเสนอไปก่อนหน้านี้ เช่น พ.ร.บ.ป่าชุมชน เมื่อ 10 ปีก่อนที่ได้การบัญญัติไว้แต่ก็ไม่ตอบโจทย์การถึงสิทธิในการจัดการทรัพยากรป่าไม้ของชุมชนต่าง ๆ ในพื้นที่ป่าอนุรักษ์ นั่นหมายถึงภาคีของเราก็ต้องทำงานต่อ ถึงแม้ว่าจะมีกฎหมายอากาศสะอาดออกมาก็ไม่ได้หมายความว่าเมื่อเรากฎหมายแล้วจะแก้ปัญหาได้

และอีกประเด็นหนึ่ง เมื่อพูดถึงปัญหามลพิษทางอากาศอีกตัวหนึ่งที่เกิดควบคู่ไปด้วยคือ วิกฤตการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ซึ่งเป็นสองด้านของเหรียญเดียวกัน จากข้อมูลของ Berkeley Earth อุณหภูมิโลกได้ทะลุขีดจำกัด 1.5 องศา เป็น 1.54 องศา เมื่อเทียบกับอุณหภูมิยุคก่อนปฏิวัติอุตสาหกรรม เมื่อเป็นอย่างนี้จะทำให้โลกพบเจอกับวิกฤตสภาพภูมิอากาศที่ทวีความรุนแรงมากขึ้น ซึ่งจะส่งผลต่อสภาพภูมิที่เดิมก็แย่อยู่แล้ว ทำให้มีข้อเสนอจากภาคประชาสังคมทั่วโลก โดยของไทยบอกว่าจะลดการปล่อยเรือนกระจกลง 40% ภายในปี 2030 เข้าสู่ความเป็นกลางทางคาร์บอนในปี 2050 และเป็น Net zero ในปี 2065 ซึ่งไม่ได้พูดถึงมลพิษในบรรยากาศ และมีกลุ่มหนึ่งได้ทำคะแนนของนโยบายแต่ละประเทศทั่วโลกเปรียบเทียบการแก้ปัญหาวิกฤตมลพิษทางอากาศ คะแนนเต็ม 15 ไทยได้เพียง 2 คะแนน ในขณะที่นโยบายสภาพภูมิอากาศพูดในเรื่องมากแต่กลับไม่มีการพูดถึงนโยบายที่จะเข้ามาช่วยลดวิกฤตคุณภาพอากาศ เราจึงต้องติดตามเรื่องนโยบายและวิกฤตให้มันเป็นไปในทิศทางเดียวกัน

คุณวิฑูรย์เพิ่มเติมว่า รัฐไทยมีความอนุรักษ์นิยมในปัญหาเรื่องโลกร้อน แทนที่จะกระโจนเข้าไปในกระแสโลกร้อน มองเห็นเศรษฐกิจสีเขียว มองเห็นโอกาสของการก้าวไปสู่อุตสาหกรรมสีเขียว แต่ไทยกำลังกลัวว่ากระแสสีเขียวจะทำให้สูญเสียโอกาสการพัฒนาอุตสาหกรรม อย่างเช่น แผนพัฒนาโรงงานไฟฟ้า 11,380 เมกะวัตต์ หรือการเป็น Net zero เพราะกลัวจะทำไม่ได้จึงรีบสร้างก่อน ผมจึงคิดว่าความอนุรักษ์นิยมนี้ ยกตัวอย่างเช่น การที่นายกไปงาน Road show ไปชวนอุตสาหกรรมที่เป็นฟอสซิลทั้งนั้น หรือแม้แต่การประกาศลดภาษีสรรพสามิตน้ำมันดีเซล ซึ่งจริง ๆ ภาษีเกิดขึ้นเพราะปัญหาสิ่งแวดล้อม เชื่อว่าจะช่วยควบคุมไม่ให้คนใช้น้ำมันเยอะเกินไปเพราะสร้างมลพิษ และนำภาษีไปใช้ในการแก้ปัญหาสิ่งแวดล้อม ซึ่งเป็นความย้อนแย้งอย่างมากเมื่อมีการลดภาษีในขณะที่มีการบอกว่ามลพิษมาจากการจราจรเป็นหลัก เป็นปัญหาจากการไม่คิดรวบยอดแต่ละหน่วยงานก็มองแต่เรื่องของตนเอง ผมคิดว่าตัวอย่างที่น่าสนใจ คือ จีนเมื่อถึงจุดที่เขตปักกิ่งและปริมณฑลกำลังไม่ไหวแล้ว รัฐบาลกลางจึงตัดสินใจเด็ดขาด เช่น ปิดโรงไฟฟ้าถ่านหินในปักกิ่งให้หมด

คุณเพ็ญโฉมกล่าวเสริมจากคุณวิฑูรย์ เรื่องของจีนเพราะผลการติดสินใจใดกล่าวมันส่งผลมาถึงไทยให้แย่ลง เนื่องจากมีโรงงานจีนในการคัดแยกขยะและรีไซเคิลในไทยเยอะมาก และกำลังทำให้ชาวบ้านไทยในปราจีนบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี และระยองกำลังเดือนร้อนจากอุตสาหกรรมรีไซเคิล ตลอดจนสมุทรสาครที่มีโรงงานรีไซเคิลเยอะ พูดง่าย ๆ คือจีนเอาขยะมาทิ้งให้ไทยทำแทน จึงต้องสู้กันว่าเรื่องนโยบายการห้ามนำเข้าขยะที่รัฐมีมติ ครม. ออกมาแล้วจะมีผลจริงไหมในปีหน้า ในขณะเดียวกันมีการลักลอบเข้ามาไหม แต่เรื่องขยะภายในประเทศเองก็เป็นเรื่องใหญ่ จึงเป็นประเด็นที่ 2 ที่ตามว่าถ้าเชื่อมโยงกับเรื่องโรงไฟฟ้าที่มีแผนการสร้างโรงไฟฟ้าจากขยะพุ่งสูงเร็วมากทั้งขยะอุตสาหกรรมมาเป็นเชื้อเพลิง และขยะจากชุมชนมาเป็นเชื้อเพลิง ต้องยอมรับว่าการเผาขยะเพื่อเป็นไฟฟ้า มันมีการปล่อยมลพิษทางอากาศสูงมากโดยเฉพาะฝุ่นละอองขนาดเล็กที่เรียกว่า เถ้าเบา และในเถ้าเบาก็มีสารกลุ่ม POPs สูงมาก ซึ่งมีผลทำลายสุขภาพคนสูง ด้วยกำลังไฟฟ้าของไทยที่มีเหลือเฟือ แต่ไม่มีเพดานการผลิต ไม่รู้ว่าผลิตไปทำอะไร ขณะเดียวกันคนในประเทศก็จ่ายสูงขึ้น แต่พร้อม ๆ กันนั้นคนในชุมชนกำลังต่อสู้ มันจึงเชื่อมโยงถึงกันที่ไม่เพียงแต่ความอนุรักษ์นิยม แต่ยังเป็นเรื่องของความทุจริต ความไม่โปร่งใส การเกาะผลประโยชน์เฉพาะกลุ่ม และอีกหลาย ๆ อย่าง หรือจะเป็นความสิ้นคิดก็ไม่แน่ใจ

ปัญหาสิ่งแวดล้อมในไทยตั้งแต่ที่ทำงานมารู้สึกว่ามันแย่ลง แต่ในความแย่ลงมลพิษมันมีความซับซ้อนมากขึ้น สถิติผู้เสียชีวิตทั้งทางตรงและทางอ้อมก็มากขึ้นด้วย จึงเป็นเรื่องน่าห่วงที่ไทยต้องเปลี่ยนความคิดอย่างจริงจัง ซึ่ง Political will ที่มีการพูดถึงไปเป็นเรื่องที่สำคัญมากที่จะนำมาซึ่งนโยบายที่ยั่งยืน “อุตสาหกรรมที่ไม่คำนึงเรื่องสิ่งแวดล้อม สุดท้ายมันย้อนจะกลับมากระทบตัวเอง” เพราะประชาชนจะต่อต้าน คัดค้าน และส่งเสริมภาพลักษณ์ที่ไม่ดี เพราะฉะนั้นเมื่อสร้างความไม่ยั่งยืนให้สังคมก็จะถูกทำลายจากทางตรงและทางอ้อม

ภาพในงานเสวนาปัญหาฝุ่นกทม.ใหญ่กว่าที่คาด